به گزارش ماین نیوز، این ماسه از نوعی خاص و به طور عمده ماسه سیلیسی است که در نواحی محدودی در ایران به‌دست می‌آید و بسته به نوع و شکل ظاهری دانه‌های ماسه در ریخته‌گری قطعات کوچک و بزرگ فولادی مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته مصارف دیگری نیز این ماسه به‌ویژه در تصفیه آب آشامیدنی و... دارد ولی بیش از ۸۰ درصد استخراج این ماسه معدنی در صنعت ریخته‌گری استفاده می‌شود. ریخته‌گری به روش قالب‌گیری در ماسه قدیمی‌ترین و معمولی‌ترین روش مورد استفاده برای ریخته‌گری آلومینیوم، فولاد و دیگر فلزات به شمار می‌رود و دارای مزیت سرمایه‌گذاری نسبت پایینی، با قابلیت انعطاف طرح ریختگی، انتخاب وسیع آلیاژها و آسانی تغییر طرح است.
ماسه‌ای خاصنخستین معدن ماسه در ایران در سال ۱۳۵۱ از سوی برادران خیامی برای نیاز ریخته‌گری ایران خودرو مورد بهره‌برداری قرار گرفت و معدن ماسه فیروزکوه شکل گرفت. پس از آن معادن دیگری نیز مورد بهره‌برداری قرار گرفتند که مهم‌ترین آنها معدن کانسار و معدن چیروک طبس بود. معدن چیروک که در ۵۵ کیلومتری شهرستان طبس قرار دارد، دارای ذخیره قابل توجهی از ماسه سیلیس با دانه‌بندی‌های منحصربه‌فرد، گرد و بدون زاویه است.
مهدی باقری، سرپرست معادن چیروک می‌گوید: ماسه ریخته‌گری یک ماسه معمولی نیست بلکه باید ویژگی‌های شیمیایی و فیزیکی خاصی داشته باشد تا به عنوان ماسه ریخته‌گری مورد استفاده قرار گیرد. از جمله اینکه سیلیس موجود در خاک بالای ۹۷ درصد، آهن موجود در آن ۰/۰۲ تا ۰/۰۵ درصد و همچنین میزان عناصر مزاحم آن مانند اکسید سدیم، اکسید منیزیوم و اکسید پتاسیم بسیار کمتر باشد تا قدرت چسبندگی ماسه بالا برود. علاوه بر آن خواص فیزیکی ماسه است که باید دارای دانه‌بندی‌های کروی و یک اندازه باشد تا امکان خروج گازها از قالب ریخته‌گری فراهم آید. درصورتی که لبه‌های دانه‌های ماسه بَرشی باشد، ماسه از گیرایی و چسبندگی پایین‌تری برخوردار است.
وی با اشاره به اینکه ماسه چیروک طبس از بهترین و باکیفیت‌ترین نوع ماسه برخوردار است، می‌گوید: دانه‌های ماسه دارای اندازه‌های متفاوتی است اما نوع و کیفیت این ماسه‌ها تفاوتی ندارد فقط در اندازه متفاوتند و بسته به اندازه قطعه فولادی یا آلومینیوم دانه‌های درشت‌تر استفاده می‌شود.
باقری ادامه می‌دهد: معادن ماسه ریخته‌گری محدود است به این دلیل که مختصات شیمیایی و فیزیکی خاص خود را دارد. به طور مثال در کویر ماسه زیادی وجود دارد اما سیلیس موجود در آن۷۰، ۸۰ تا ۸۷ است که مناسب استفاده در ریخته‌گری نیست.
وی به مهم‌ترین معادن ماسه ریخته‌گری در فیروزکوه، چیروک، معدنی در سمنان، ماسه تابان سیلیس و کانسار اشاره کرده و می‌افزاید: دانه‌بندی عمده این ماسه‌ها به‌شکل آذرین تشکیل شده، نه رسوبی و بهترین نوع ماسه در معادن چیروک است که در بستری از رسوب تشکیل شده است.
کاربردهای مختلفمصرف عمده ماسه‌های ریخته‌گری در ریخته‌گری فولاد و شمش آلومینیوم است ولی به‌تازگی در ساخت بتن‌های پیش‌ساخته سبک نیز به عنوان محصولی جدید مورد استفاده می‌گیرد که عمده‌ترین ماده مصرفی آن ماسه سیلیسی به اضافه آهک و سیمان است که دو مرحله پخت دارد. البته در صورتی که فرآیندهایی مانند اسیدشویی یا شست‌وشوی دقیق رس روی ماسه انجام شود، می‌تواند در صنایع شیشه‌سازی نیز مورد استفاده قرار بگیرد اما این امر مقرون به صرفه نیست.
باقری، سرپرست معادن چیروک اضافه می‌کند: برآورد می‌شود که در سال ۸۵۰ هزار تن ماسه ریخته‌گری تولید می‌شود و همین میزان نیاز کشور به این ماده معدنی است، این در حالی است که کارخانه‌ها با نیمی از ظرفیت خود کار می‌کنند و در صورت نیاز تولید ماسه ریخته‌گری تا دو برابر افزایش خواهد داشت و در صورتی که هزینه‌های حمل‌ونقل اجازه دهد به بازارهای صادراتی نیز می‌اندیشیم.
سرعت گیری به نام نرخ حملونقلمنصورعربیارمحمدی، مدیرعامل شرکت تامین ماسه ریخته‌گری فیروزکوه با بیان اینکه استحکام بالا و مقاومت در برابر حرارت و خوردگی از ویژگی‌های ماسه ریخته‌گری است، می‌گوید: بیشترین مصرف ماسه در ریخته‌گری نوع ۱۹۱ است و دی۱ و دی۱۱ در مصارف صنعتی مانند تصفیه آب استفاده می‌شود. البته این ماده معدنی در صنایع نفت و گاز، پتروشیمی، نیروگاه‌ها، صنایع لوله‌سازی، سدسازی، تصفیه آب و فاضلاب نیز کاربرد دارد.
وی اضافه می‌کند: با این حال یکی از معضلات این بخش هزینه بالای حمل‌ونقل و نقش آن در هزینه تمام شده این ماده معدنی است. ماسه ریخته‌گری تحویل درب کارخانه بین ۵۵ تا ۷۵ هزار تومان بسته به نوع دانه‌بندی آن فروش می‌رود که هزینه حمل‌ونقل ۲۸ درصد در هر تن ماسه ریخته‌گری است.
یارمحمدی ادامه می‌دهد: ایران ماسه ریخته‌گری وارد نمی‌کند و در مواردی به ترکیه و ترکمنستان ماسه ریخته‌گری گرید ۱۴۱ و D۱۱ صادر کردیم ولی برنامه بلند مدتی برای صادرات نداشتیم.
وی با اشاره به اینکه معدن فیروزکوه با رای سازمان حفاظت محیط‌زیست باید کارخانه فرآوری خود را از محدوده شهری فیروز کوه خارج کند، می‌گوید: اگر چه ۴۰ سال پیش این کارخانه از محدوده شهری دور بود ولی با گسترش شهر در حاشیه شهر قرار گرفت با این حال با خارج کردن کارخانه و بازسازی آن برنامه‌های بلندمدتی برای افزایش تولیدات ماسه ریخته‌گری و امکان صادرات خواهیم داشت به‌ویژه اینکه ظرفیت بازار ماسه مرغوب ایرانی در ترکیه بسیار خوب است و افزون بر ۱۰۰ هزار تن است و امکان افزایش تولیدات این کارخانه از۲۲۰ هزار تن به ۳۰۰ هزار تن وجود دارد.
ماسه را بازیابی نمیکنندعزت الله عبدالی، پیمانکار ریخته‌گری ذوب‌آهن اصفهان به می‌گوید: درصد زباله خاک و ناخالصی‌ها و عناصر مزاحم زیاد از جمله مشکلاتی است که در ماسه‌های ریخته‌گری می‌بینیم با این حال به عنوان مصرف‌کننده این ماده معدنی، استانداردها و ویژگی‌هایی را تعریف کرده و به شرکت‌های فرآوری‌کننده ماسه اعلام می‌کنیم و برای پذیرش ماسه محدودیت‌های کیفی قائلیم با این حال به طور کلی مشکل خاصی در تامین و تحویل گرفتن ماسه نداریم. وی با اشاره به اینکه ۹۶ درصد از ماسه سیلیس با دانه‌بندی‌های مختلف استفاده می‌کنیم، اضافه می‌کند: ماسه مورد نیاز کارخانه را به طور عمده از دو معدن فیروزکوه و چیروک طبس می‌آوریم و برای قطعات بزرگتر فولاد از ماسه‌های دانه درشت‌تر و به ترتیب برای قطعات کوچک و فلزات غیرآهنی که در تیراژ پایین است از ماسه نرم‌تر و دانه ریزتر استفاده می‌کنیم. در تولید قطعات خاص نیز ماسه کرومیت را به کار می‌گیریم و بسته به فرآیندهای قالب‌گیری از برخی مواد دیگر نظیر چسب سیلیکات و گاز CO۲ استفاده می‌کنیم.
عبدالی در رابطه با پایین بودن نرخ بازیابی ماسه نسبت به استاندارد جهانی می‌گوید: استفاده از برخی مواد مانند چسب، بازیابی ماسه را سخت‌تر و پرهزینه‌تر می‌کند چنانکه به صورت کلوخ درآمده و نیاز به آسیاب و الک و حتی شست‌وشو یا حرارت دادن چسب دارد تا بازیابی شود؛ وجود ذخایر خوب و مناسب و سهولت دسترسی بهره‌برداران به سنگ‌های سیلیسی مرغوب با عیار بالا، از طرفی و گاه اقتصادی نبودن بازیابی به علت مصرف در سطح پایین و احتمالا قیمت پایین ماسه تازه از دلایل استفاده نکردن سیستم‌های بازیابی ماسه است. وی ادامه می‌دهد: البته الان ماسه در تماس با مواد مذاب را به جای ماسه‌های تازه استفاده می‌کنند و بقیه‌اش را با ماسه‌های بازیابی نشده پر می‌کنند و این کار بارها تکرار می‌شود و موجب صرفه‌جویی ماسه می‌شود. وی با اشاره به اینکه این کارگاه سالانه ۳ تا ۴ هزار قطعه مورد نیاز ذوب‌آهن اصفهان را در این کارگاه به صورت ریخته‌گری تولید می‌کند، می‌افزاید: قالب‌های ریخته‌گری به صورت دستی است زیرا تیراژ قطعه معمولا بسیار معدود است.
ساير حوزه ها
