به گزارش ماين نيوز، اگر دوست دارید بدانید، برایتان می‌گوییم؛ قیر طبیعی، شبیه به قیری است که از نفت خام تولید می‌شود و به مواد هیدروکربنی طبیعی، غیرکریستالی و ویسکوز سیاه رنگ یا قهوه‌ای تیره اطلاق می‌گردد. اغلب قیر طبیعی، آسفالتیت (قیر خالص) نامیده می‌شود.
منشا قیرهای طبیعی از نفت خام بوده که پس از مهاجرت تدریجی نفت خام به لایه‌های سطحی و تبخیر تدریجی مواد سبک و تحت تاثیر سه عامل زمان، گرما و فشار و انجام فرآیندهایی مانند اکسیداسیون، سولفوریزاسیون، پلیمریزاسیون و کندانسیون موادی به نام قیر طبیعی بوجود می‌آید.
ذخایر جهانی این ماده عمدتا در کشورهای ونزوئلا، کانادا، روسیه و خاورمیانه و همچنین ایران وجود دارد. در ونزوئلا ذخایر عظیمی از قیرطبیعی به ظرفیت ۱/۲ تریلیون بشکه وجود دارد و این کشور حائز رتبه اول در این زمینه است.
در ایران نیز این ماده معدنی به طور عمده دراستان کرمانشاه و به صورت پراکنده در استان‌های همجوار ایلام، لرستان وخوزستان واقع شده است. چنین قیری ممکن است یا به‌صورت خالص در طبیعت وجود داشته باشد (قیر دریاچه‌ای) مانند دریاچه قیر بهبهان یا از طریق استخراج معادن تهیه شود (قیر معدنی). قیر طبیعی با نام یواینتایت (Uintaite) نیز شناخته می‌شود.
اما قیر صنعتی معمولا از تقطیر نفت خام به دست می‌آید و محصول ۲ مرحله تقطیر نفت خام در برج تقطیر است. ایران ذخایر بسیار زیادی از قیر طبیعی ندارد و غیراز این اکتشافی در این زمینه صورت نگرفته است. شناخت این محصول در ایران به کمتر از ۱۷سال پیش می‌رسد و تنها ۱۲ سال است صادرات این ماده معدنی آن هم به صورت خام رقم خورده است.
رئیس سازمان نظام مهندسی معدن استان کرمانشاه در این‌باره می‌گوید: ذخیره اسمی قیر طبیعی استان کرمانشاه که به تنهایی ۸۵ درصد ذخایر قیر طبیعی را در کشور دارد با توجه به پروانه‌ها و گواهی‌های کشف، حدود ۱ میلیون و ۲۵۰ هزار تن در سال است، در حالی که این ظرفیت می‌تواند تا ۳ برابر افزایش یابد.
مرتضی عزیزی ادامه می‌دهد: افزون بر ۱۵۰ فرآورده صنعتی مانند چسب، لاستیک، سازه‌های مهندسی و مواد آرایشی و بهداشتی از قیر استحصال می‌شود ولی با تاسف باید گفت که قیر استان تنها به صورت پودر برای صادرات در می‌آید و خبری از فرآوری مشتقات این محصول نیست.
محمدعارف ابراهیمی، رئیس خانه معدن استان کرمانشاه نیز اکتشاف را مهم‌ترین زمینه مورد نیاز برای استخراج و فرآوری مواد معدنی خصوصا قیر طبیعی می‌خواند و تاکید می‌کند: با این‌مقدار ذخیره قیرطبیعی که هم‌اکنون در کرمانشاه کشف شده نمی‌توان واحد فرآوری بزرگی راه‌اندازی کرد. ابراهیمی اکتشافات جدید در حوزه قیرطبیعی را لازمه ایجاد واحدهای فرآوری قیرطبیعی در سطح کلان و با توجیه اقتصادی دانسته و ادامه می‌دهد: این میزان ذخیره تنها جوابگوی نیازهای یک کارگاه کوچک است و اگر بخواهیم واحدهای بزرگ پالایشگاهی که بتوان در آن با استحصال از این ماده معدنی نفت، گاز، بنزین وپارافین به دست آورد ایجاد کنیم نیازمند کشف ذخایر جدید هستیم. ابراهیمی با اشاره به اینکه فرآوری قیرطبیعی، ارزش افزوده ۵۰۰ درصدی دارد تعداد موادی که می‌توان از قیرطبیعی به دست آورد، را بیش از ۱۳۰ نوع می‌داند که جوهر چاپ، رنگ عایق، کربن فعال، پودر ماشین‌کپی، لاستیک و... از جمله آنها ست.
ذخایر کم است
در این خصوص حسن خسروجردی رییس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی نیز می‌گوید: خوشبختانه کشور ما یکی از کشورهایی است که معادن این قیر را دارد و دامنه آن از یزد شروع می‌شود و به تدریج کمرنگ شده و در استان‌های کرمانشاه و ایلام به حد اعلا می‌رسد و به تدریج از کردستان به سمت کردستان عراق ادامه می‌یابد و در نهایت رگه‌های آن به کردستان ترکیه ختم می‌شود.
او اضافه می‌کند: به طور خاص در ۲۰ سال گذشته، قیر معدنی مصارف بسیاری در دنیا پیدا کرده و به عنوان مثال در تهیه قیر اصلاح شده، ایزولاسیون و صنایع شیمی به کار می‌رود. در برخی کشورهای دنیا مدتی است از قیر معدنی برای تولید قیر اصلاح شده استفاده می‌شود که در نهایت برای آسفالت سازی کاربرد دارد و از مزیت‌های آن دوام فراوان و عمر بالای آن نسبت به آسفالت‌های معمولی، کاهش میزان مصرف آسفالت و کم شدن اصطکاک خودرو بر سطح خیابان است.
وی با اشاره به اینکه ما جزو اولین کشورهایی بودیم که صادرات قیر طبیعی را به هندوستان آغاز کردیم، اضافه می‌کند: به دلیل کیفیت خوب این قیر، آن را با قیر سفت یا همان قیر ۱۵-۹۰ یا ۲۵-۸۵ مخلوط کرده و در بخش ایزوگام از آن استفاده کردند که باعث چسبندگی بیشتر می‌شد. این مسئله در ایران هم باب شد و در حال حاضر به شدت مورد توجه قرار گرفته و قریب به اتفاق کسانی که ایزوگام یا قیر سفت درست می‌کنند، قیر ۶۰-۷۰ پالایشگاهی را با قیر طبیعی یا معدنی که خاکستر کمی داشته باشد، مخلوط می‌کنند.
وی در پاسخ به این سوال که میزان ذخایر قیر معدنی در کشور چقدر است، می‌گوید: مشکل می‌توان تخمین زد، زیرا اولابعضی از این ذخایر هنوز حالت خمیری شکل دارند و سفت نیستند. بخش‌هایی از آن هم که سفت است با خاک مخلوط است و شکل رگه دارد. مثلا در بخشی از یک معدن، قیر با خاکستر کمی مخلوط است اما کمی جلوتر، مخلوط خاک آن بیشتر است و باید شست‌وشویی انجام شود تا خاک و خاکستر آن کم شود، اما چون هزینه زیادی می‌طلبد، معمولا این کار را نمی‌کنند و به سراغ یک رگه دیگر که خاکستر کمتری داشته باشد می‌روند.
او ادامه می‌دهد: در ایران عمدتا از معادنی که در لایه‌های بالایی قرار دارند استفاده می‌کنند و هنوز لزومی نمی‌بینند که به عمق بروند. قیمت قیر معدنی در ایران پایین است و این اقدامات چندان صرفه اقتصادی ندارد. در کشور ما تولیدکنندگان در نهایت تا عمق ۱۵ متری پیش رفته‌اند، بنابراین ممکن است در اعماق بیشتر مثلا در عمق دویست متری، ذخایر فراوان‌تری وجود داشته باشد، در حال حاضر قیری را که نهایتا ۳۰ درصد خاکستر داشته باشد استخراج می‌کنند، چون متقاضی آن بیشتر است.
وی با بیان اینکه اولین صادرات قیر معدنی را حدود ۱۲ سال پیش انجام دادیم و تقریبا ۶ سال است که این مسئله در کشور فراگیر شده، تصریح می‌کند: بیش از ۹۰درصد قیر طبیعی در ایران مصرف می‌شود در صورتی که قبل از این قیر طبیعی اصلا در ایران مصرف نداشت و صرفا صادر می‌شد.
وی صادرات قیر طبیعی را به شکل پودر می‌داند و می‌افزاید: قیر طبیعی نخست از معدن به شکل کلوخه به کارخانه آمده و در آن جا آزمایش می‌شود و میزان خاکستر آن مشخص شده، بر همان مبنا طبقه‌بندی می‌شودو از زیر ۵ درصد تا حداکثر ۱۰ درصد برای مشتری تعریف می‌شود. در مواردی نیز میزان خاکستر را تقریبا به زیر ۱ درصد می‌رسانند که در نتیجه کیفیت قیر بسیار بالارفته و در کیسه‌های ۳۰ کیلویی برای صادرات آماده می‌شود.
حسن خسروجردی کشورهایی که برای آسفالت از قیرهای اصلاح شده استفاده می‌کنند و همچنین آنهایی که برای ایزولاسیون از آن بهره می‌گیرند را مشتریان قیر طبیعی عنوان می‌کند و اظهار می‌دارد: بیشترین صادرات به هند، بعد از آن استرالیا، اروپا و به میزان کم به چین صورت می‌گیرد. کشورهای فرانسه و امریکا نیز خود دارای این ذخایر هستند، اما قیمت آن در مقایسه با ایران بسیار بالاست؛ البته میزان صادرات این محصول در سال زیاد نیست و شرکت‌ها در مجموع بیش از ۲۰ هزار تن در سال صادرات ندارند.
راضی به داشته‌ها، نگران حضور دولت
توجه به قیر طبیعی در چند سال اخیر بسیار باب شده و در این رابطه تشکل‌های متعدد و فراوانی به نام کانون شکل گرفته که معلوم نیست برای مقدار محدود ذخایر، تولید و صادرات قیر طبیعی که نسبت به ذخایر دیگر کشورها بسیار ناچیز به نظر می‌رسد این تعداد تشکل و حتی برگزاری جشنواره‌ای که اردیبهشت امسال در کرمانشاه برگزار شد و تقدیر از کانون‌های فعال، چه ضرورتی دارد. بیشتر به‌نظر می‌رسد برگزاری اینگونه جشنواره‌ها مصداق «با حلوا حلوا گفتن دهان شیرین نمی‌شود»، باشد.
این جشنواره که مهم‌ترین کارکردش تبیین نقشه راه کانون ملی قیر طبیعی بود هیچ راهکار عملی برای افزایش سطح اکتشاف معادن قیر طبیعی ارائه نداد در حالی که کارشناسان این حوزه تاکید می‌کنند که ذخایر مشخص این ماده معدنی بسیار کم است و ایجاد کاخانه فرآوری برای ۱/۵ میلیون تن ذخیره اسمی توجیه اقتصادی ندارد.
از طرف دیگر معدنکاران و بهره‌برداران در این بخش به بررسی سطحی زمین برای یافتن معادن قیر طبیعی با خلوص زیر ۳۰ درصد می‌پردازند و در این راه نقش سازمان اکتشاف معلوم نیست و معدن کاران که عمدتا از بخش خصوصی هستند خیلی مایل به حضور و دخالت دولت در این حوزه نیستند و نقش نظارتی دولت را منحصر به نظارت در تدوین استاندارد این ماده معدنی می‌دانند. به نظر می‌رسد آنها حتی نگران دست گذاشتن دولت بر این بخش از منابع و مواهب خدادادی هستند و به داشته‌های فعلی‌شان راضی و خوشنود هستند.
ساير حوزه ها
