پایگاه خبری ماین نیوز 15 مهر 1396 ساعت 11:54 https://www.minews.ir/fa/doc/news/40522/توسعه-حمل-ونقل-ریلی-پیش-نیاز-ضروری-تولید-فولاد -------------------------------------------------- دکتر سیدتقی نعیمی، عضو هیات علمی دانشگاه و کارشناس رسمی صنایع فلزی: عنوان : توسعه حمل‌ونقل ریلی، پیش‌نیاز ضروری تولید فولاد -------------------------------------------------- به ازای هر تن تولید محصولات فولادی حدود ۵ تن (اعم از مواد خام معدنی مانند آهک، دیرگداز، سنگ آهن و...، حامل‌های انرژی، محصولات نیمه تمام، محصولات تمام شده، سرباره و... ) از مواد اولیه معدنی باید از محلی به محل دیگر جابه‌جا شود. متن : به گزارش ماین نیوز، از سوی دیگر بهترین و ارزان‌ترین وسیله حمل‌ونقل با فناوری امروز برای حمل این مواد، استفاده از راه آهن است. در این نوشتار در ارتباط با تاریخچه راه آهن ایران و جهان مطالب مختصری ارائه شده و موید این واقعیت است که گسترش صنعت فولاد با هدف دستیابی به توسعه همه جانبه صنعتی و اقتصادی در گرو گسترش کمی و کیفی خطوط ریلی هر کشوری است. در این‌باره دکتر سیدتقی نعیمی، عضو هیأت علمی دانشگاه و کارشناس رسمی صنایع فلزی، مقاله‌ای با عنوان نقش حمل‌ونقل ریلی در توسعه فولاد تهیه کرده است که می‌خوانید. تاریخچه ۱۸۷ سال پیش نخستین راه آهن سراسری دنیا در بریتانیا با بهره‌برداری از خط راه آهن لیورپول-منچستر از سوی جرج استیونسون مهندس انگلیسی (پدر راه آهن) به وجود آمد. تکمیل و ایجاد نخستین خط راه آهن قاره‌ای دنیا در بین سال‌های ۱۲۴۸- ۱۲۴۲ شمسی با ساخت خطی ریلی به طول ۳۰۷۷ کیلومتر در شرق امریکا بین شهرهای اوماها، کانسیل پلانز، اوکلند، لانگ وارف تا سانفرانسیسکو با اتصال سواحل شرقی به سواحل غربی قاره امریکا تحقق یافت. کل طول خطوط ریلی دنیا در سال ۱۳۵۹ حدود ۱۰۰۰۵۰۷ کیلومتر بود. هم‌اکنون کل خطوط ریلی دنیا۱۵۵۰۲۶۳ کیلومتر است. طول کل خطوط راه آهن دنیا ۲/۷ برابر فاصله کره زمین و ماه یا ۲۶ برابر کل طول خط استواست. طولانی‌ترین مسیر ریلی دنیا با بیش از ۱۳۲۵۰ کیلومتر از چین، قزاقستان، روسیه، بلاروس، لهستان، آلمان و فرانسه عبور کرده و به مادرید می‌رسد. با سرعت‌های فعلی این خط راه آهن برای طی فاصله چین تا مادرید، ۲۱ روز زمان لازم است. طولانی‌ترین تونل ریلی دنیا در کشور سوئیس قرار دارد که طول آن حدود ۵۷ کیلومتر بوده و کل مسیر کوهستانی آلپ را طی می‌کند. وزن فولادهای به کار رفته در کل خطوط ریلی دنیا اعم از مترو و... حدود ۱۲۰ میلیون تن فولاد یا معادل ۱۶۲۰۰ برابر وزن برج ایفل فرانسه برآورد می‌شود. طول قطعات اولیه ریل آهن به کار رفته در خطوط ابتدایی راه آهن دنیا تا ۱۹۲ سال پیش حدود ۴/۰۵ متر بود و تا سال ۱۳۱۹ برای افزایش سرعت قطارها و جلوگیری از سروصدای واگن‌ها طول قطعات ریل آهن در بعضی از کشورها به حدود ۷۳ متر افزایش یافت.. در امسال طولانی‌ترین ریل‌های فولادی مصرفی دنیا در روسیه به طول ۱۲۰ متر به کار برده شد. جمع کل خطوط راه آهن ایران پیش از سال ۱۳۵۷ حدود ۴۵۶۵ کیلومتر بود. جمع کل خطوط فعلی ریلی ایران حدود ۱۳ هزار کیلومتر است. واردات ریل ممنوع شود برای عملیاتی شدن گسترش شبکه راه آهن، شبکه متروی تهران و همچنین توسعه شبکه مترو در شهرهای بزرگ ایران، نیاز شدید به ریل­های فولادی احساس می‌شود. با توجه به خطوط ریلی در دست نصب در ماه‌های آینده حداقل ۳۰۰هزار تن ریل‌های فولادی و در سال آینده حدود ۵۰۰هزار تن انواع ریل‌های فولادی مورد نیاز ایران خواهد بود. امید است مجلس شورای اسلامی ایران با مصوبه‌ای ورود هر نوع ریل فولادی برای توسعه شبکه راه آهن و متروس کشور را ممنوع کند تا مجبور شویم مشکلات تولید انبوه ریل‌های فولادی در ذوب آهن اصفهان و... را هرچه زودتر برطرف کنند. کشورهای صنعتی دنیا از ۱۰۰ سال پیش کوشش کردند کشورهایی که دارای ذخایر زیاد منابع معدنی و حامل‌های انرژی فسیلی هستند را برای دسترسی به مواد اولیه آنها با نرخ ناچیز و اعمال سیاست‌های مزورانه خود، به خدمت بگیرند و مانع پیشرفت واقعی این کشورها شوند. به علت فراهم نکردن شرایط فنی و اقتصادی لازم برای تولید ریل‌های فولادی، ورق‌های فولادی مناسب برای تولید لوله‌های خطوط انتقال نفت، گاز، کشتی سازی، مخازن و... با واردات مستقیم و غیرمستقیم این نوع فولادها مبالغ زیادی ارز از ایران خارج شده است، علاوه بر این سالانه مقدار زیادی تجهیزات صنعتی که قسمت عمده وزن آنها را انواع فولاد با کیفیت تشکیل می‌دهد به کشور وارد می‌شود. در رژیم گذشته ۵ برنامه توسعه تدوین و اجرا شده است و همچنین در مدت ۳۸ سال پس از سرنگونی رژیم گذشته ۵ برنامه توسعه ۵ ساله تدوین و اجرا شد.متاسفانه هیچ یک از برنامه‌های یاد شده در ارتباط با گسترش کمی و کیفی صنعت فولاد و سایر موارد به اهداف برنامه نرسیده‌اند. تدوین‌کنندگان برنامه‌های توسعه ایران فقط آرزوها را بیان کردند و مشکلات عملیاتی شدن برنامه‌های تدوینی را در نظر نگرفتند. در ارتباط با صنعت و گسترش کمی و کیفی فولاد به طور مکرر درباره اهداف برنامه ۲۰ ساله چشم‌انداز که تولید فولاد ایران را در سال ۱۴۰۴ حدود ۵۵ میلیون تن برآورد کرده است، صحبت شده است. در سال‌های گذشته نبود برنامه‌ریزی فنی و متناسب نبودن زنجیره تولید فولاد سبب شد از کشور بحرین که حتی یک کیلوگرم ذخیره معدنی سنگ آهن ندارد به ایران که صادرکننده سنگ آهن است، به اجبار گندله سنگ آهن وارد کنیم. برای اینکه کلی گویی نشده باشد، در این نوشتار با در نظر گرفتن بعضی از واقعیت‌های موجود جهانی در ارتباط با خطوط ریلی و مترو (جدول ۱) و مقایسه درآمد سرانه ملی ایران با ترکیه، عراق (شکل ۱) واسترالیا (شکل ۲) به‌طور خلاصه مطالبی آورده خواهد شد. مقایسه ایران و ترکیه شکل ۱ روند تغییرات درآمد سرانه ناخالص ملی ایران، ترکیه و عراق از سال ۱۳۳۹ تا سال گذشته و شکل ۲ تغییرات درآمد سرانه ناخالص ملی استرالیا از سال ۱۳۳۹ تا سال گذشته را نشان می‌دهد. برای درک بهتر این موضوع جدول ۲ تدوین و آورده شده است. از سال ۱۳۳۹ تا ۱۳۵۸ درآمد ناخالص سرانه ملی ایران بیشتر از عراق و ترکیه بوده است. این وضعیت به‌طور نسبی از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۶ ادامه داشته است. از سال ۱۳۶۶ تا ۱۳۸۲، درآمد ناخالص ملی ایران از ترکیه و عراق کمتر شد. از سال ۱۳۸۲ تا کنون درآمد ناخالص سرانه ملی ایران بیشتر از عراق بوده ولی از سال ۱۳۶۹ تابه حال درآمد ناخالص سرانه ملی ایران کمتر از ترکیه است. بیشترین درآمد سرانه ناخالص ملی ایران در سال ۱۳۹۱ حدود ۷۸۰۰ دلار، درآمد سرانه ناخالص ملی عراق در همین سال حدود ۶۹۰۰ دلار، و ترکیه برابر با ۱۲۷۰۰ دلار بوده است. علت کاهش درآمد سرانه ناخالص ملی ایران از سال ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۵، کاهش نرخ نفت، رکود اقتصادی کشور و آثار تحریم‌های بین‌المللی بوده است. علت کاهش درآمد ناخالص سرانه ترکیه از سال ۱۳۹۱ تا سال گذشته، درگیری‌های داخلی، اختلافات سیاسی ترکیه با کشورهای اروپایی و نبود ثبات سیاسی داخلی بوده است. اقتصاد هر ۳ کشور ایران، ترکیه و عراق از سال ۱۳۹۰ هریک به نحوی متاثر از درگیری‌های داخلی سوریه و عراق بوده‌اند. در این سال‌ها سرمایه‌گذاران داخلی وخارجی به علت نبود ثبات سیاسی داخلی ترکیه، تمایلی به سرمایه‌گذاری در این کشور نشان نداده‌اند. گسترش سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در هر کشوری به استمرار ثبات سیاسی، امنیت داخلی و به تعامل دولت و سایر قدرت‌های داخلی با کشورهای پیشرفته صنعتی و.... بستگی دارد. در سال‌هایی که دولت نهم و دهم به علت افزایش سرسام‌آور قیمت‌های نفت، درآمد ارزی چشمگیری داشت متاسفانه به جای استفاده از ارز خارجی برای گسترش صنایع داخلی، ارز حاصل از صادرات نفت را برای افزایش واردات از جمله واردات بی‌حد و حصر فولاد خارج کردند. متاسفانه هنوز هم بعضی از کالاهایی که در صورت حمایت واقعی در داخل ایران قابل تولید شدن هستند (از قبیل ریل‌های فولادی، ورق‌های فولادی و لوله‌های فولادی خطوط انتقال و... ) با نرخ گزاف از خارج وارد می‌شوند. با وجود اینکه آلمان کشوری صنعتی است و دانش فنی طراحی، ساخت تجهیزات فنی، نصب و راه‌اندازی زنجیره تولید فولاد از گندله تا محصولات فولادی و سایر تجهیزات پیچیده صنعتی که قسمت عمده وزن آنها را انواع مختلف محصولات کیفی فولاد تشکیل می‌دهد دارد، از دو دهه گذشته تاکنون به جای ایجاد ظرفیت‌های جدید تولید فولاد، اقدام به پایین آوردن نرخ تمام شده محصولات فولادی، کاهش مصرف حامل‌های انرژی به ازای تن تولید، افزایش ضریب بهره‌وری از ظرفیت‌های موجود و همچنین ادغام شرکت‌های مختلف تولید فولاد خود کرده است. زیربنای لازم برای گسترش کمی تولید فولاد آلمان از جمله وسایل حمل‌ونقل که در شکل (۳) دیده می‌شود، نشان دهنده وجود زیرساخت‌های لازم برای توسعه کمی ظرفیت تولید فولاد آلمان است. در سال ۲۰۰۷ میلادی ضریب بهره‌برداری از ظرفیت‌های موجود فولاد آلمان حدود ۹۷ درصد بود. امروز مسئولان صنعتی آلمان کوشش می‌کنند به‌جای واردات سنگ آهن و حامل‌های انرژی، انواع شمش فولادی وارد کنند زیرا تولید یک تن شمش فولادی از مواد اولیه حدود ۱/۵ تن گاز CO₂ که آلوده‌کننده محیط‌زیست است ایجاد می‌کند. همچنین حدود ۸۰ درصد انرژی برای تولید فولاد از سنگ آهن تا مرحله تولید شمش فولادی مصرف می‌شود، از این رو با ترفند شمش از کشورهای دیگر خرید می‌کنند. ایجاد واحدهای کوچک تولید فولاد در ایران، در سال‌های آینده کشور را با مشکلات فراوانی رو به رو خواهد کرد، زیرا مجموعه‌های تولید فولاد که ظرفیت آنها کمتر از ۳-۴ میلیون تن در سال باشد، در سال‌های آینده از نظر نرخ تمام شده و کیفیت محصولات نمی‌توانند با مجتمع‌های بزرگ تولید فولاد، مشابه مجتمع فولاد مبارکه و... رقابت کنند. کشورهای پیشرفته صنعتی دنیا که برنامه‌های درازمدت توسعه همه جانبه خود را تدوین، تصویب و اجرا می‌کنند در هنگام اجرا علل موفق نشدن در بعضی از برنامه‌های‌شان را هر ساله بررسی می‌کنند و مورد تجزیه و تحلیل فنی و اقتصادی قرار می‌دهند تا واقعیت‌های داخلی و خارجی که پس از تصویب برنامه به‌وجود آمده، هر ساله در برنامه‌ریزی لحاظ شود.