English

ثبت نام

دربارۀ ما

ارتباط با ما

پیوندها

جمعه ۳۱ فروردين ۱۴۰۳ , 19 April 2024

صنایع فولادسازی ایران به 9 میلیارد یورو سرمایه‌گذاری نیاز دارند

فولاد گرفتار بحران آب

گروه صنایع معدنی >فولاد - فولادسازی ایران در شرایطی باید فعالیت خود را ادامه دهد که با رقیب قدرتمندی به نام کشور چین و فولادسازان آن مواجه است. چین قسمت اعظم فولاد جهان را تولید می‌کند،‌ به‌طوری‌که فولادسازان کشور امریکا را که به‌طور سنتی در این بازار دست بالا را داشتند، به زانو درآورده است.

به گزارش ماین نیوز، فولاد یکی از استراتژیک‌ترین صنایع در جهان محسوب می‌شود که با گردش چرخ‌های آن بسیاری از صنایع دیگر همچون خودروسازی، صنایع فلزی، مسکن، پروژه‌های عمرانی و غیره نیز به حرکت درخواهند آمد. ایران در سال‌های گذشته گرچه در این صنعت رشد بسیاری را تجربه کرده است ولی بحران آب و خشک‌سالی، جانمایی نادرست بسیاری از واحدهای فولادسازی، نامتوازن‌بودن چرخه کامل این صنعت در کشور، عدم جذب سرمایه مناسب خارجی برای کامل‌کردن چرخه و مشکلات ریز و درشت دیگر، توسعه و رشد صنعت فولاد در کشور را با مشکلات زیادی مواجه کرده است.

امروزه يكي از اساسي‌ترين پايه‌هاي اقتصادی کشورهاي جهان را صنايع آهن و فولاد تشكيل می‌دهند، به‌طوري که توليد و مصرف فولاد يكي از شاخص‌هاي اصلي توسعه‌يافتگي کشورها به شمار مي‌آيد. افزايش مصرف فولاد، افزايش توليد و رقابتي‌شدن بازار را به همراه داشته و توليدکنندگان را بر آن داشت تا با افزايش بهره‌وري و به‌کارگيري امكانات موجود، سهم بيشتري از بازار جهاني را به خود اختصاص دهند. فولادسازی در ایران یکی از صنایع استراتژیک کشور به شمار می‌رود که سرمایه‌گذاری بسیاری زیادی را می‌طلبد و مقامات هر استان بسیار علاقه‌مند هستند که با احداث یک کارخانه فولاد در حوزه استحفاظی خود، این نماد توسعه صنعتی را داشته باشند و در مسیر صنعتی‌شدن پیش بروند. همین رقابت شدید، باعث شده است که مطالعات اصولی برای تاسیس کارخانه‌های فولادسازی به‌خوبی انجام نشود و سرمایه بسیاری به این ترتیب، هدر رود.

رسیدن به چشم‌انداز ناممکن است

ايران در سال 1395، با توليد 18.5 و 17.3 ميليون تن فولاد خام و آهن اسفنجي به‌ترتيب در رتبه چهاردهم و دوم توليدکنندگان جهاني اين دو محصول قرار گرفت. درحالي‌که ظرفيت واحدهاي فولادسازي و آهن‌سازي کشور در سال گذشته به ترتيب 29.8 و 24.5 ميليون تن گزارش شده است. بر اساس طرح جامع فولاد کشور ايران بايد در سال 1404 که سال چشم‌انداز بیست‌ساله است، به ظرفيت توليد 55 ميليون تن فولاد دست يابد. براي رسیدن به این هدف، ظرفيت استخراج معادن سنگ آهن و واحدهاي کنسانتره‌سازي، گندله‌سازي و احياي مستقيم کشور بايد تا سال 1404 به ترتيب به 168 ، 86 ، 80 و 52 ميليون تن در سال برسد. اما بر اساس مجوزهاي صادرشده از وزارت صنعت، معدن و تجارت و همچنين روند پروژه‌هاي در دست اجرا و بروز کاستي‌هاي چشم‌گير در این بخش‌ها، رسيدن به اين چشم‌انداز ناممكن خواهد بود.

ايران با داشتن بيش از 3.1 ميليارد تن ذخاير قطعي و بيش از 4.6 ميليارد تن ذخاير زمين‌شناسي سنگ آهن، با 2.1 و 11 ميليارد تن ذخاير قطعي و زمين‌شناسي زغال‌سنگ و همچنين به‌عنوان رتبه دوم جهان در ذخاير گاز طبيعي، مزاياي نسبي چشم‌گيري در صنعت آهن و فولاد دارد. از طرف ديگر، سابقه پنجاه‌ساله اين صنعت در کشور، وجود نيروهاي متخصص بومي در صنعت توليد فولاد، مصرف روزافزون اين محصول در کشور و همچنين وجود بازار داخلي و منطقه‌اي مناسب، فرصت خوبی را براي پيشرفت در اين عرصه فراهم کرده است.

با اين حال، براساس آمار سازمان توسعه و نوسازي معادن و صنايع معدني ايران (ايميدرو)، ظرفيت توليد فولاد خام ايران در سال‌های گذشته بالغ بر 29 ميليون تن بوده است که نشان‌دهنده ضريب بهره‌وري 62 درصدي واحدهاي فولادسازي کشور است. سهم توليدکننده‌هاي دولتي و خصوصي در تملک واحدهاي فولادسازي به ترتيب 78 و 22 درصد است.

براساس ظرفيت‌هاي نصب‌شده کنوني (تا پايان سال 1395)، مي‌توان دريافت صنعت فولاد در حلقه گندله‌سازي و کنسانتره‌سازي به‌ترتيب با 5.7 ميليون تن کمبود ظرفيت و 3.7 ميليون تن مازاد ظرفيت مواجه است. از اين رو، لزوم توسعه واحدهاي گندله‌سازي کاملا مشخص بوده است. در بهار 1396، واحد گندله‌سازي سنگان در استان خراسان رضوي با ظرفيت پنج ميليون تن وارد مرحله تست گرم شد. بر اساس پيش‌بيني‌ها، از سال آينده و با راه‌اندازي چند واحد گندله‌سازي در کشور، حلقه کنسانتره‌سازي به عنوان گلوگاه زنجيره توليد فولاد ظرفیت‌های خود را در کشور نشان خواهد داد.

سرمایه‌گذاری نامطمئن

با اینکه صنعت فولاد در برخی شاخه‌ها دارای مازاد ظرفیت است و برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته تلاش کرده‌اند کمبود تولید را در بخش‌های دیگر نیز جبران کنند، اما يكي از بزرگ‌ترين چالش‌هاي پيش روي تحقق اهداف سند چشم‌انداز 1404 در صنعت فولاد، تأمين سرمايه مورد نياز براي تكميل و بهره‌برداري طرح‌ها است. ميزان سرمايه‌گذاري موردنياز براي تكميل طرح‌ها در بخش کنسانتره‌سازي، گندله‌سازي، آهن‌سازي و فولادسازي به ترتيب حدود 2، 1.3، 1.7 و 3.8 میلیارد یورو و در مجموع حدود 9.1 میلیارد یورو برآورد شده است.

بنابراين يكي از بزرگ‌ترين مشكلات پيش روي صنعت فولاد کشور براي دست‌يابي به اهداف سند چشم‌انداز 1404، نبود برنامه مدون براي تخصيص منابع مالي به واحدهاي در دست ‌احداث است. از طرف ديگر، وجود تحريم‌های رسمی و غیررسمی بين‌المللي عليه ايران و عدم تمايل سرمايه‌گذاران بين‌المللي به ورود نيز از ديگر مشكلات پيش روي اين صنعت به شمار مي‌رود.

یکی از راه‌های جبران کمبود سرمایه داخلی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای صنعت فولاد است. با اینکه گفته شده است خود صنایع فولادسازی نیازمند حدود 9 میلیارد یورو سرمایه‌گذاری هستند، اما باید گفت بخشی از سرمایه‌گذاری‌ها نیز باید به مصرف زیرساخت‌هایی مثل حمل‌ونقل، تهیه آب و برق برسد. بنابراین به گفته سید رضا شهرستانی، عضو هیئت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران که با ایرنا گفت‌وگو کرده است، صنعت فولاد ایران نیاز به حدود 20 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری دارد. به گفته شهرستانی، دست‌یابی به ظرفیت ۵۵ میلیون تنی فولاد در افق ۱۴۰۴ نیازمند سرمایه‌گذاری ۲۰ میلیارد دلاری است که حدود ۱۵ میلیارد دلار آن در زیر‌ساخت و حمل و نقل باید صرف شود.

به گفته کارشناسان، اولویت سرمایه‌گذاری در صنعت فولاد، مربوط به بخش فناوری‌های روز این صنعت است که بهره‌وری را افزایش خواهد داد و در پی آن،‌ با ورود سرمایه‌های خارجی به کشور علاوه بر رونق تولید، اشتغال و صادرات، ضامن ثبات و آرامش کشور هم به همراهش خواهد آمد. بر اساس سند برنامه ششم توسعه کشور (۱۴۰۰-۱۳۹۶) می‌بایست سالانه حدود ۴۳ میلیارد دلار سرمایه از منابع خارجی در قالب فاینانس (تامین مالی)، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و قرار‌دادهای مشارکتی صورت می‌گرفت. دست‌یابی به صادرات حدود۵۰ درصدی تولید فولاد کشور در افق چشم‌انداز، با بهره‌گیری از سرمایه‌گذاری خارجی امکان‌پذیر خواهد شد و انعقاد قرارداد جذب سرمایه‌گذاری خارجی باید در قالب بازی برد - برد به اجرا گذاشته شود تا منافع دو طرف را تضمین کند.

پیش‌بینی شده است که در سال ۱۴۰۴،‌ ایران با ظرفیت ۵۵ میلیون تنی فولاد، امکان صادرات ۱۵ تا ۲۰ میلیون تن از این محصول را داشته باشد. اما برعکس، طی سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵ میزان جذب سرمایه‌‌گذاری خارجی روند کاهشی به خود گرفت؛ به عبارت دیگر، اوج سرمایه‌گذاری خارجی برای فولاد در این بازه زمانی در سال ۲۰۱۲ بود که 4.7 میلیارد دلار جذب شد اما در سال 2013 به 3.1 میلیارد دلار و در سال 2014 به 2.1 میلیارد دلار کاهش پیدا کرد. در سال 2015 نیز جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای صنعت فولاد 2.5 میلیارد دلار بود.

رقیب قدرتمند چینی

فولادسازی ایران در شرایطی باید فعالیت خود را ادامه دهد که با رقیب قدرتمندی به نام کشور چین و فولادسازان آن مواجه است. چین قسمت اعظم فولاد جهان را تولید می‌کند،‌ به‌طوری‌که فولادسازان کشور امریکا را که به‌طور سنتی در این بازار دست بالا را داشتند، به زانو درآورده است. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که تولید فولاد جهان در آینده در دستان اهالی این صنعت در دو کشور چین و هند باشد. در این وضعیت،‌ تولیدکنندگان ایرانی فولاد با افزایش هزینه‌های انرژی، دستمزد و مواد روبه‌رو هستند، مالیات بر ارزش افزوده به‌طور غیرمستقیم هزینه‌های تولید را افزایش می‌دهد و امکان تعدیل نیروی کار برای اغلب واحدهای ایرانی وجود ندارد. مکان‌یابی کارخانه‌های فولاد مناسب نبوده و بوروکراسی دولتی هنوز بر آنها حاکم است. با این تفاصیل،‌ کارخانه‌های فولاد ایران قادر به رقابت با فولادسازان چینی نخواهند بود و عدم حمایت از آنها توسط دولت باعث توقف آنها خواهد شد.

با این حال،‌ به گفته مسئولان شرکت ملی فولاد ایران، تراز تجاری فولاد خام ایران طی دو سال اخیر مثبت بوده است که حکایت از رشد صادرات در این بخش دارد. رقابت در صادرات فولاد بسیار بالا است و صادرات منطقه مزیت نسبی نزدیک‌بودن به بازارهای هدف را دارد. در حال حاضر، فولاد ایران به اروپا و کشورهای منطقه صادر می‌شود و شرکت ملی فولاد می‌گوید که کیفیت فولاد ایران مطابق با استانداردهای اروپا و امریکا است. در میان کشورهای تولیدکننده، ایران با 18.5 میلیون تن تولید در مقام چهاردهم جهان قرار دارد، اما ایران تنها دو میلیون تن صادرات فولاد دارد که نیمی از آن به اتحادیه اروپا صورت گرفته است.

علاوه بر اینکه در سال‌های گذشته چین بازارهای صادراتی ایران را تحت فشار گذاشته است، اتحادیه اروپا نیز در مقاطعی (اواخر سال 95) مدعی شده است که ایران با ارزان‌فروشی فولاد در بازارهای جهانی دست به دامپینگ زده است. اما برخی از کارشناسان بازار معتقدند که اروپا به‌قصد با طرح این ادعا، تلاش می‌کند که تولیدکنندگان خودش را سرپا نگه دارد؛ صادرات فولاد ایران طی سال‌های 2013 تا 2016 حدود هشت برابر افزایش یافته است و به همین دلیل، واردات فولاد از ایران به تهدیدی برای شرکت‌های فولادسازی اروپایی تبدیل شده است. در سال 95 صادرات فولاد ایران به اروپا به بیش از یک میلیون تن در سال رسید و ایران با 1.9 میلیون تن پس از چین و هند به سومین تأمین‌کننده بزرگ فولاد اروپا تبدیل شد.

با اینکه رسیدن به افق چشم‌انداز برای تولید 55 میلیون تن فولاد تقریبا غیرممکن است اما برای نزدیک‌ترشدن به این هدف نیز باید سالی 10 میلیون تن به تولید فولاد کشور اضافه شود. بنابراین در سناریوهای ممکن برای توسعه صنعت فولاد، نیاز به صادرات این محصولات کاملا احساس می‌شود. محاسبات نشان می‌دهد که صادرات کشور در سال ۱۴۰۴ در حالات مختلف باید بین ۱۰ تا ۱۵ میلیون تن باشد. در چنین شرایطی، رعایت اصول رقابت حکم می‌کند که شرکت‌های فولادساز ایرانی برای حضور در بازارهای جهانی، افزایش قدرت رقابتی خود را در دو بخش کنترل بهای تمام‌شده و کاهش قیمت فروش در پیش گیرند و پرواضح است که برای نیل به این هدف و افزایش سهم از بازارهای جهانی، مجبور به ارائه تخفیفاتی نیز خواهند شد.

مضاف بر این، شرایط رقابت برای فولادسازان ایرانی در قیاس با صادرکنندگان چینی چندان عادلانه نیست و دولت چین سالانه ۱۵ درصد بهای فروش را به صادرکنندگان خود یارانه اعطا می‌کند و همین امر باعث فشار به صادرکنندگان ایرانی شده است. از دیگر سو، کسب سهم بازار زمان‌بر است و نمی‌توان در دوره‌ای کوتاه به آن رسید. به همین دلیل، برخی تولیدکنندگان حتی در شرایط رکود فعلی نیز مجبور هستند با کاهش قیمت فروش محصولات، سهم بازار را برای خود حفظ کنند تا در سال‌های رونق، در فروش محصولات خود ناکام نباشند.

عوارض زیست‌محیطی

فولاد یکی از صنایع بسیار آب‌بر است و اقلیم ایران که نیمه‌خشک بوده و اکنون در خشک‌سالی عمیق به سر می‌برد، چندان یارای تحمل صنایع فولاد را در مناطقی که به درستی جانمایی نشده‌اند ندارد. مشکل پسماندهای کارخانه‌های فولاد نیز از جمله مواردی است که کارخانه‌های مجاور شهرهای بزرگ را با دشواری مواجه کرده است. با توجه به اهميت بسيار زياد دسترسي به آب براي تحقق اهداف تدوين‌شده در سند 1404 و همچنين بحران خشك‌سالي کشور و نبود امكان تأمين بيشتر آب از ذخاير زيرزميني، راهكارهايي مثل تصفيه پساب تصفيه‌خانه شهرها، استفاده مجدد از پساب‌هاي صنعتي و همچنين سرمايه‌گذاري بيشتر در حوزه شيرين‌سازي آب دريا، مي‌تواند سبب حل مشكلات پيرامون آب شود. بي‌توجهي به موقعيت جغرافيايي براي احداث طرح‌هاي جديد در طول زنجيره توليد فولاد ممكن است آثاری سوء بر توجيه‌پذيري واحدهاي فولادی و همچنين بر اکوسيستم منطقه داشته باشد.

این روزها در بسیاری از محافل تصمیم‌گیری صنعتی در ایران، این‌طور مطرح می‌شود که صنعت فولاد در کشور دیگر لازم نیست و تبعات کم‌آبی و محیط‌زیستی آن باعث خواهد شد که این صنعت از فهرست صنایع مادر و استراتژیک کنار گذاشته شود. اما فعالان صنعت فولاد، با دفاع از این صنعت قدیمی در ایران، می‌گویند که برخی از صنایع حوزه فولاد که تبعات محیط‌زیستی زیادی داشته‌اند، باید دوباره جانمایی شوند و در صورت اصلاح روندها، فناوری‌ها و مکان جغرافیایی آنها، صنعت فولاد همچنان می‌تواند با قدرت به توسعه صنعتی ایران کمک کند.

انجمنی برای بدنه فولاد ایران

انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در سال 1380 با حضور 20 شرکت تولیدکننده فولاد و طبق ماده 131 کانون کارفرمایی و کارگری و تحت عنوان انجمن صنفی تولیدکنندگان فولاد ایران در وزارت کار و امور اجتماعی و به منظور ساماندهي فرايند توليد فولاد كشور و حفظ توازن و نظم و فراهم‌كردن امكان بهره‌برداري بيشتر از سرمايه‌گذاري و توليد و همچنين استفاده و انتقال تجربيات علمي و عملي دست‌اندركاران و بهنگام‌کردن آن براي نيل به اهداف قانوني توسعه در اين‌گونه موارد و دفاع از منافع مشروع اعضا، به ثبت رسید. در سال 1385 نیز با تغییر مصوبه مجمع عضویت این انجمن از وزارت کار به اتاق بازرگانی و صنايع و معادن ايران تغییر یافت.

طبق اساسنامه این انجمن، بخشی از مهم‌ترین اهداف آن عبارت‌اند از تلاش براي ساماندهي توليد و بهبود كيفيت خدمات‌دهي به اعضا، بازاريابي مستمر با كسب اطلاعات مربوط به عرضه و تقاضا، قيمت، بازارهاي مصرف و توليد براي عرضه به اعضا با بهره‌گيري از آخرين رهيافت‌هاي جهاني برای نيل به اهداف قانوني توسعه صنعتي،‌ ايجاد ارتباط با بانك‌ها و سازمان‌هاي اعتباري كشور و همچنين سازمان‌هاي مالي و پولي بين‌المللي در قالب قوانين جمهوري اسلامي ايران و فراهم‌سازي زمينه تسهيلات مالي برای توسعه فعاليت‌هاي اعضا، فعاليت براي جذب و مشاركت اشخاص واجد شرايط جهت عضويت در انجمن، تلاش براي توليد و ارتقاي كيفيت كالاهاي موضوع فعاليت انجمن، كمك به تحقق هدف‌هاي كمي و كيفيت تعيين‌شده براي توليدات موضوع فعاليت انجمن، ارائه خدمات حقوقي و مشورتي به اعضا، تشويق و حمايت از سرمايه‌گذاري در آن بخش از توليد كه زمينه افزايش توليد و صادرات را فراهم مي‌كند و نیز جلوگيري از انجام رقابت‌هاي ناسالم.

مرجع : اتاق بازرگانی تهران