به گزارش ماین نیوز،در واقع فرهنگ‌سازی در این زمینه می‌تواند تا حد بسیاری مشکلات را کاهش دهد. به گفته کارشناسان و افرادی که از نزدیک شاهد اختلاف‌ها و مشکلات معدنکاران و مردم منطقه بوده‌اند، دلیل این اختلاف‌ها مبنای سیاسی و اقتصادی دارد. از طرفی با توجه به ویژه بودن نوع مشکل‌ها در معادن، نیاز به مطالعات فنی، مهندسی، اقتصادی و مدیریتی به شدت احساس می‌شود تا بر این اساس بتوانیم زمینه را برای داشتن محیط‌های امن در معادن فراهم کنیم.
سرقت از معادن در ۲ بخش
سرقت از معادن را می‌توان در ۲دسته بررسی کرد؛ سرقت مواد معدنی و سرقت تجهیزات معدنی. البته این سرقت می‌تواند انگیزه‌های مختلفی داشته باشد. برای نمونه گاهی مسائل شخصی یا اختلاف با مردمان محلی می‌تواند سرقت از معدن یا اتفاق ناگوارتری را رقم بزند.
سعید صمدی، دبیر انجمن زغال‌سنگ ایران در گفت‌وگو با صمت درباره سرقت از معادن اظهار کرد: سرقت از معدن شامل ۲بخش می‌شود که یکی از آنها محصولات تولیدی معادن و دیگری مربوط به تجهیزات موجود در سایت معدنی است.
وی در ادامه با اشاره به سرقت ماده معدنی تصریح کرد: ماده معدنی بسیار پر حجم بوده و سرقت از آن نیازمند وجود کامیون و لودر است تا بتواند این حجم از ماده را جابه‌جا کند. به طور معمول رد این نوع سرقت‌ها مشخص است یعنی این‌گونه نیست که کسی بتواند ۲۰ یا ۳۰ تن سنگ‌آهن را سرقت کند زیرا این مواد در حجم کم ارزش چندانی ندارند. برای فروش این مواد باید یک میزان حداقلی وجود داشته باشد تا بتوانند محصول را به پول تبدیل کنند. صمدی ادامه داد: چنین مواردی محدود و انگشت‌شمار است یعنی تعداد این سرقت‌ها به حدی نیست که بخواهند به عنوان یک موضوع با آن برخورد کنند. زمانی که یک پدیده شایع شده و چندین بار تکرار می‌شود باید برای حل آن یک فکر اساسی کرد تا حل شود اما این موضوع به ندرت رخ می‌دهد زیرا سرقت از معدن کار بسیار دشواری است.دبیر انجمن زغال سنگ ایران افزود: البته ممکن است در معدنی که از قدیم مشغول به کار بوده اما تعطیل شده و معدنکاران و نگهبانان، سایت را ترک کرده‌اند، فردی بیاید و ۱ تا ۳ کامیون از محصول معدنی را با خود ببرد اما اتفاق چندان شایعی نیست.
من تا این لحظه مورد مستند و دقیقی در این باره نشنیده‌ام.وی درباره سرقت تجهیزات نیز بیان کرد: این نوع سرقت، عمومی تلقی می‌شود. برای نمونه اگر یک ساختمان نگهبان نداشته باشد، ممکن است سارقان به آن دستبرد بزنند.
البته این مورد درباره معادن فعال چندان عمومیتی ندارد زیرا در معادن فعال، افراد مشغول کار هستند و نگهبان حضور دارد اما ممکن است یک لودر در قسمتی از معدن پارک شده باشد و یک فردی بیاید پمپ روغن آن را بدزدد.صمدی افزود: این نوع نمونه‌ها در معادن دیده شده‌اند اما در برخی موارد این کار از سوی کارگران معدن انجام می‌شود زیرا رفت و آمد برای آنها ممکن است. البته این موارد جز استثناها بوده است. به گفته وی، معدنکار با توجه به ارزش تجهیزاتی که در اختیار دارد، شبکه حفاظتی برای تجهیزات خود در نظر می‌گیرد.
صمدی با اشاره به اینکه درحال‌حاضر معادن مشکلاتی فراتر از این موضوع دارند، تصریح کرد: جالب است که در این سال‌ها اگر اتفاقی در زمینه سرقت از معادن رخ داده است تا حدودی هماهنگ شده با برخی کارگران بوده است یعنی ممکن است یک کارگر یک قطعه را از بولدوزر جدا کرده و با خود ببرد زیرا دزدیدن خود بولدوزر به دلیل اینکه همانند خودرو دارای سند است مشکل است. به همین دلیل بیشتر، قطعات این ماشین‌آلات سرقت می‌شود.در جست‌وجوهای اینترنتی میزان سرقت از معادن در کشور افغانستان زیاد بود و ممکن است معادن مرزی کشور مقصد این افراد باشد اما صمدی در این باره نظر دیگری دارد. وی در این باره گفت: بعید می‌دانم این اتفاق برای معادن کشور رخ دهد زیرا معادن بزرگ کشور با مرز شرقی فاصله قابل توجهی دارند و نزدیک‌ترین معدن به مرز شرقی کشور، معدن سنگ‌آهن سنگان است. این معدن به همت دولت راه‌اندازی شد و مانند یک شهر شده است، در نتیجه این موضوع برای سنگان چندان نمی‌تواند مطرح باشد. سایر معادن نیز داخل کشور هستند.
وی افزود: در مناطق مرزی شرق کشور بیشتر موضوع مواد مخدر و قاچاق سوخت مطرح است و این موارد برای خلافکاران نسبت به معدن از جذابیت بیشتری برخوردار است. البته شرایط در کشور افغانستان متفاوت است چراکه معادن این کشور بیشتر با روش سنتی استخراج می‌شوند و از سویی دیگر ممکن است یک کامیون ماده معدنی مانند زغال‌سنگ ارزش بیشتری داشته باشد اما در ایران چنین شرایطی برای حجم کم مواد معدنی وجود ندارد.
با چنین صحبت‌هایی امکان سرقت از معادن به حد بسیار کمی می‌رسد که در بیشتر موارد هم می‌تواند به دلیل اختلاف معدنکار و معارضان محلی باشد. یکی از فعالان معدنی که تمایلی به فاش شدن نام خود در این باره نداشت اظهار می‌کرد: گاهی این اختلاف‌ها به اندازه‌ای افزایش می‌یابد که معارضان محلی با چوب و چماق به کامیون‌ها حمله کرده و راننده را مورد ضرب و شتم قرار می‌دهند.
شرایط متفاوت در معادن قیمتی
هر چند سرقت از معادن کار دشواری است و تا حدی غیرممکن و قابل شناسایی است اما برخی معادن همچون طلا و سنگ‌های قیمتی مانند فیروزه برای سارقان از جذابیت زیادی برخوردار هستند. به همین دلیل موارد امنیتی در این معادن سخت‌تر از هر معدن دیگری خواهد بود. برای نمونه، شما نمی‌توانید با تجهیزات و وسایلی همچون کیف وارد اتاق ساخت شمش طلا شوید زیرا مقدار کمی از این ماده معدنی هم می‌تواند از ارزش مادی بسیاری برخوردار باشد. همچنین کارگران معدن فیروزه در هر بار خروج از معدن بازرسی بدنی می‌شوند تا سنگی را با خود بیرون نیاورند. جالب است در این بازرسی حتی کارگران باید کفش‌های خود را در بیاورند.
معدنکاری و امنیت در یک قاب!
از دیدگاه کارشناسان و فعالان بخش معدن، وقتی از ایجاد امنیت در مناطق دورافتاده کشور آن هم به واسطه معدنکاری سخن می‌گوییم، سنگان نمونه بارز و موفقی است که راه‌اندازی معدن و واحدهای فرآوری در آن باعث تغییر و تحول اساسی در این منطقه شده است. در واقع قرار گرفتن فعالیت معدنکاری با امنیت در یک قاب مشخص را می‌توان در این منطقه مشاهده کرد.
کارشناس اکتشاف وزارت صنعت، معدن و تجارت در گفت‌وگو با ماین نیوز درباره ایمنی در معادن و امنیتی که می‌توان بر آنها حاکم کرد اظهار کرد: وقتی می‌خواهیم از معدنکاری و امنیت در یک قاب صحبت کنیم دچار سردرگمی مرغ و تخم‌مرغ می‌شویم که برقراری امنیت به واسطه فعالیت معادن را در نظر بگیریم یا ناامنی ایجاد شده در معادن را باور کنیم؟
آیدین زینال‌زاده ادامه داد: در ۲۵سال گذشته، منابع معدنی نقش مهمی در شکل‌گیری بیش از ۱۲درگیری خشونت‌آمیز در کشورها داشته‌اند و می‌توان گفت اختلاف‌های مربوط به معادن، هم سیاسی و هم اقتصادی است.
این اختلاف‌ها ممکن است برای کنترل یک منبع طبیعی ویژه و درآمدهای حاصل از آن ایجاد شوند یا گروههای مختلف اجتماعی در کشورهای مختلف، از درآمد این منابع به‌عنوان تامین مالی ایجاد یا ترویج انواع دیگری از اختلاف‌ها (میان دولتی، داخلی، سیاسی، قومی، مذهبی و...) استفاده کنند. حتی ممکن است این درگیری‌ها یک مبارزه سیاسی بزرگتر بین جناح‌های مختلف، از جمله مقام‌های استانی و دولت مرکزی باشد.
چنین درگیری‌هایی ممکن است شامل مسائل یا نارضایتی‌هایی در زمینه هویت، مذهب، کنترل قلمرو، نبود تقارن اقتصادی و حتی دستور کار جدایی‌طلبی باشد.زینال‌زاده در ادامه سخنانش به یکی از مناطق معدنی بزرگ کشور اشاره کرد و گفت: آیا عسلویه معدنی ایران را می‌شناسید؟ آیا خواف، سنگان و تایباد را دیده‌اید؟ در واقع سنگان یکی از مناطقی است که به دلیلی فعالیت معادن آرامش و امنیت را بیشتر از پیش تجربه می‌کند.وی که یکی از مستندسازان حوزه معدن است و فعالیت‌هایی نیز در این زمینه انجام داده، در ادامه گفت: تاکنون چند خبر درباره درگیری معارضانی که نزدیکی معادن زندگی می‌کنند با معدنکاران شنیده‌ام و در سفرهایم برای تولید برنامه‌های تلویزیونی و ماموریت‌های سازمانی‌ام به وفور با این موارد روبه‌رو شده‌ام. هموطنانی در استان سیستان‌وبلوچستان جانم را نجات داده‌اند، کسانی هم بوده‌اند که در یکی از استان‌ها اسلحه گرم روی سرم گذاشته‌اند، برخی نیز در یک منطقه دیگر مرا مورد ضرب و شتم قرار داده‌اند.
در واقع تمامی اتفاق‌های رخ‌داده در این سفرها، خاطره‌های تلخ و شیرین بیشماری از این نوع را برایم به وجود آورده‌اند.
وی در ادامه افزود: شاید بسیاری از خوانندگان روزنامه صمت، اخبار به قتل رسیدن معدنکاران که آخرین آن در کمال ناباوری در نزدیکی پایتخت اتفاق افتاده را شنیده باشند. این در حالی است که معادن با ظرفیت ایجاد اشتغال و دلگرمی و افزایش امید به زندگی مردم محلی، به شرط آنکه اتفاق بدی برای سرمایه‌گذار معدنی رخ ندهد، توان افزایش امنیت را دارند. واقعیت این است که در بسیاری از مناطق، معدنکار بیش از هر چیزی نگران است که آیا جان سالم به در می‌برد؟
به گفته وی، وابستگی مردم محلی به سرزمین خود، نداشتن اطلاع عموم مردم از فعالیت‌های معدنی، تحریک‌های علنی یا درِگوشی مخالفان معدنکاری و... دلایل اصلی وقوع ناامنی در معادن هستند. از طرفی وقوع معادن، به ویژه معادن کوچک‌مقیاس در نقاط دورافتاده و محروم، حاشیه امنی برای بزهکارانی مانند سارقان ایجاد می‌کند.
وی در ادامه افزود: چندی پیش برای بازدید از محدوده‌ای اکتشافی به عنوان کارشناس وزارت صنعت، معدن و تجارت به یکی از استان‌های محروم سفر کرده بودم که با تهدیدهای فردی مسلح روبه‌رو شدم. آن روز آن موضوع را با بهره‌گیری از روش‌های کلامی و روان‌شناسی ختم به خیر کردم.
مدتی بعد که متقاضی برای پیگیری پرونده به محل کارم مراجعه کرد، سراغ مرد مهاجم را گرفتم و متوجه شدم در معدن به عنوان نگهبان و فرد مورد اعتماد معدنکار به همراه ۲ پسرش استخدام شده است. وی با بیان اینکه درگیری‌ها و مشکلات بسیاری در فعالیت‌های معدنی داشته است ادامه داد: در بسیاری موارد نیز زمانی که برای انجام فعالیت‌های معدنی وارد منطقه شدیم شاهد استقبال گرم بومیان منطقه بودیم. در واقع دلیل این تفاوت برخورد افراد محلی از استانی به استان دیگر و حتی در ۲ روستای مجاور را می‌توان منوط به رفتار معدنکار دانست.زینال‌زاده ادامه داد: از آنجایی که مسائل و مشکلات معدنکاری به طور ذاتی خاص هستند، علاوه بر بحث‌های فنی مهندسی، اقتصادی و مدیریتی، نیازمند مطالعه بین رشته‌ای بسیار زیادی هستند.
امنیت معدنکاری لزوما با کمک نیروهای نظامی و انتظامی تامین نمی‌شود و اگر بخشی از این مطالعه‌های بین رشته‌ای از سوی جامعه‌شناسان و روان‌شناسان در همکاری با مکتشفان و معدنکاران انجام شود می‌توان شاهد ایجاد امنیت در معادن بود.
ارزیابی آثار اجتماعی
به عقیده این کارشناس بخش معدن، چارچوب معدنکاری مسئولانه در کشور وجود ندارد و این در حالی است که یکی از ارکان معدنکاری مسئولانه، ارزیابی آثار اجتماعی معدنکاری است. این ارزیابی در کنار ارزیابی آثار زیست‌محیطی و تجمیعی، منجر به تهیه نقشه‌ای برای سرمایه‌گذاری اجتماعی می‌شود و مجموعه‌ای از ابزارهایی است که به سرمایه‌گذاران اجتماعی برای توسعه و اجرای اقدامات پایش کمک می‌کند. در نهایت معدنکار موفق به دریافت مجوز اجتماعی معدنکاری خواهد شد که نه با پول قابل خرید است نه با مراجعه به سازمان‌ها و اداره‌های دولتی به‌دست می‌آید.
وی افزود: ابزارهای مختلفی در این راستا استفاده می‌شوند که یکی از آنها شاخص‌های کیفیت زندگی کالورت- هندرسون نام دارد. این ابزار برای نخستین بار در سال ۲۰۰۰میلادی(۱۳۷۸ شمسی) در نتیجه مطالعه مشترک ۶ساله گروهی از کارشناسان با تخصص‌های مختلف منتشر شد که روی نیاز به معیارهای فراگیرتر و عملی‌تر شرایط اجتماعی کار می‌کردند.
این ابزار، داده‌ها و روند اقدامات را در ۱۲حوزه کلیدی اقتصادی و اجتماعی به منظور کمک به ارزیابی چگونگی و شناسایی بخش‌های در حال بهبودی (یا حتی وخیم) یک کشور در برابر اهداف و اصلاحات سیاست‌های اتخاذ شده، مورد پایش و ارزیابی قرار می‌دهد. به گفته زینال‌زاده، این ۱۲حوزه کلیدی اقتصادی و اجتماعی منحصر به فرد شامل آموزش، اشتغال، انرژی، محیط زیست، حقوق بشر، درآمد، زیرساخت‌ها، امنیت ملی، امنیت عمومی، بازآفرینی و سرپناه است. در واقع این ۱۲شاخص کیفیت زندگی، فراتر از اقدامات مربوط به عملکرد اقتصاد سنتی (برای نمونه تولید ناخالص داخلی، شاخص نرخ مصرف‌کننده، نرخ بهره و بودجه ملی) ایفای نقش می‌کنند و با نگاهی عمیق‌تر، انعکاس‌دهنده آمار ملی بهداشت، آموزش، اشتغال، شرایط و کیفیت زیرساخت‌ها و امنیت ملی هستند. این شاخص‌ها با شناسایی شکاف‌ها به‌عنوان مکمل به شاخص‌های سنتی در درک تاثیر مداخله در کیفیت زندگی کمک می‌کنند. در واقع رویکرد یکپارچه به ارزیابی زیست‌محیطی و اجتماعی می‌تواند فرآیند شناسایی مسائل مربوط به محیط‌زیست و امنیت در بخش معادن (به ویژه عوامل و شرایطی که مشوق ثبات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی هستند) را فراهم کرده و در کنار آن زمینه را برای ایجاد رفاه مردم منطقه و استفاده پایدار از منابع طبیعی به وجود آورد.
درس‌هایی که باید آموخت
کارشناس اکتشاف وزارت صنعت، معدن و تجارت ادامه داد: درگیری‌های معدنی هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیمی فعالیت‌های معدنی یا بهتر بگویم سرمایه‌گذار معدنی را تحمیل می‌کند. نخستین هزینه مستقیمی که اعمال می‌شود، در زمینه امنیت است. در نتیجه مطالعات معتبر جهانی، ۴ درس فرا گرفته شده است. نخستین درس عمومی که می‌تواند از تحلیل‌ها حاصل شود این است که اعطای مجوزهای معدنی باعث ایجاد خطر درگیری در سراسر پروژه معدنی می‌شود. در مذاکره‌های اعطای مجوز و قرارداد باید درآمدزایی، محل و مقیاس پروژه، مقررات زیست‌محیطی ویژه سایت، مزایای بالقوه برای جوامع (مانند توافقنامه‌های توسعه‌ای)، سیاست‌های محتوای محلی و... مشخص شوند. زینال‌زاده افزود: دومین درس مهم این است که مدیریت و تخصیص موثر درآمد و اجرای سیاست‌ها و پروژه‌های توسعه پایدار در حفظ یا پادمان صلح سودآور در بلندمدت بسیار کاربردی است. به نظر می‌رسد به اشتراک‌گذاری مزایای موفقیت‌آمیز، قابل رویت و واکنش‌پذیر و همچنین سیاست‌های متنوع اقتصادی، به ایجاد فرصت‌های کاری جدید و شبکه‌های ایمنی کمک می‌کند و به آنها در برابر تغییر ناگهانی در بازارهای کالا یاری می‌رساند.وی ادامه داد: سومین درس اصلی این است که اقدامات حفاظتی پیشگیرانه و مقابله با درگیری‌ها، ویژه همان کشور (و همچنین محل پروژه) و انعکاس‌دهنده تاریخ سیاسی و فرهنگی آن محیط است. بنابراین اقدامات لازم برای پیشگیری از مناقشه‌ها در هر زنجیره ارزش باید با پرسش‌ها و زمینه‌های محل پروژه و اقتصاد سیاسی کشور هدف، سازگار باشد.
وی افزود: چهارمین درس کلی این زنجیره درباره ارزش حوزه معدن و صنایع معدنی به عنوان چارچوبی برای ارزیابی خطرهای بالقوه درگیری و استراتژی کاهش آن است که مراحل مهمی را پیش از صدور مجوز از جمله چارچوب استراتژی ملی، سیاست حوزه معدنکاری، قوانین و مقررات و شیوه سازمان‌یافتگی نهادینه شدن حوزه معدن باید برایش در نظر گرفت. همچنین زنجیره ارزش باید حائز شرایطی باشد که بتواند خطر احتمالی درگیری را درباره روند تنظیم و اجرای اکتشاف، تجهیز و آماده‌سازی معدن، مرحله باز شدن معدن و بستن سایت، مورد نظر قرار دهد.زینال‌زاده ادامه داد: موضوعی را با عنوان «پیشنهاداتی برای تدوین چارچوب معدنکاری مسئولانه در ایران» پیشنهاد دادم. آنچه توان کاهش اتفاق‌های ناهنجار مانند منازعه، مناقشه، درگیری، سرقت و قتل را در معادن دارد، شامل راهکاری پایدار با عنوان معدنکاری مسئولانه است که پیش از آغاز پیش امکان‌سنجی تا پس از بستن و بازسازی عرصه معدنی با رعایت و اجرای دقیق حقوق شهروندی به وسیله ارزیابی اثر اجتماعی و زیست‌محیطی معدنکاری است. همچنین تعیین راهکارهای شکایت و میانجی‌گری و توجه لازم و کافی به مسائل اقتصادی-اجتماعی در تمام مراحل معدنکاری، ابزاری بسیار مناسب برای معدنکاری مسالمت‌آمیز آمیخته با امنیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی معدن و نقاط جمعیتی مجاور معادن است.
این موضوع به امضای آقای سرقینی، معاون امور معادن و صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت رسیده تا بعد از اعمال نظر و موافقت وزیر صنعت، معدن و تجارت به عنوان پیشنهاد در اختیار رئیس‌جمهوری قرار گیرد. وی ابراز امیدواری کرد با «بومی‌سازی معدنکاری مسئولانه» نقاط ضعف به نقاط قوت و تهدیدها به فرصت تبدیل شوند و به جای ناامنی در معادن شاهد بسط و گسترش امنیت در مناطق تحت تاثیر معدنکاری باشیم.
