به گزارش ماین نیوز، این سنگ زیبا امروز به سنگ ملی ایران مشهور است اما در این میان فیروزه نیشابور شهرت و طرفداران بیشتری دارد و خوشرنگترین و پرعیارترین سنگ فیروزه دنیا در این معدن پیدا شده است. از سویی دیگر فیروزه در بخش هنر نیز توانسته جایگاه خوبی را از آن خود کند. استفاده از ظرفیت معدن فیروزه میتواند ارزآوری بسیاری برای کشور به همراه داشته باشد و اشتغال بسیاری را فراهم کند اما شاهکلید آن حرکت به سمت استخراج نوین است این در حالی است که امروز معادن فیروزه به صورت سنتی استخراج میشوند. این سنگ معدنی دارای بازار منطقهای و جهانی خوبی است اما با توجه به کیفیت آن شاید بهتر باشد به سراغ بازارهای جدید دیگری رفت.
در ادامه گزارش «سبک زندگی» با نگاهی به سنگ فیروزه را خواهید خواند:
فیروزه؛ سنگ ملی ایران
فیروزه یکی از مواد معدنی با ارزش است که ایران از داشتن آن بینصیب نمانده اما شکلگیری این ماده معدنی که در دسته سنگهای قیمتی قرار میگیرد، بسیار پیچیده است. درواقع تشکیل این ماده معدنی، نیازمند شرایطی ویژه از نظر زمینشناسی است. اسید سولفوریک حاصل از تجزیه پیریت و کالکوپیریت که حاوی مقداری مس است، در اثر برخورد با آپاتیتهای موجود در سنگ، تولید اسید فسفریک و اسید فلوئوریدریک میکند. اسید فلوئوریدریک حاصل باعث از هم پاشیدگی فلدسپاتهای موجود شده و AL۲O۳ تولید میکند. در اثر انحلال AL۲O۳در اسید سولفوریک که حاوی مقداری سولفات مس و اسید فسفریک است، محلولهای حاوی فیروزه بهدست میآید که داخل حفرهها و شکافهای سطح مشترک بین طبقات رسوب کرده یا جانشین فلدسپاتها میشود. از اینرو در تمامی موارد، عامل اصلی کنترلکننده فاز کانیسازی فیروزه، تکتونیک است.رنگ سبز فیروزه نیز در نتیجه جانشینی بخشی از Al+۳ کانی فیروزه از سوی Fe+۳ پدید میآید و هر چه میزان آهن در ساختمان فیروزه افزایش یابد، رنگ آن سبزتر خواهد شد. از سوی دیگر در بازار بلورهای کریزوکولا، در اصطلاح نگینتراشان به فیروزه سبز قوچانی معروف است.این کانی که دارای ترکیب شیمیایی متفاوتی با فیروزه و نوعی سیلیکات مس آبدار است، از کیفیت پایینتری نسبت به فیروزه برخوردار بوده و قابل مقایسه با فیروزههای سبزرنگ که در کشورهای اروپایی از محبوبیت ویژهای برخوردارند، نیست. این کانی بهطور گسترده در نزدیکی معادن مس یافت میشود و شرایط تشکیل آن به مراتب سادهتر از فیروزه است. بهطورکلی معادن و کانسارهای عمده فیروزه ایران در مناطق نیشابور و دامغان قرار دارند. با توجه به شرایط یادشده، وجود چنین مادهای در مواد معدنی ایران میتواند از نگاه اقتصادی و اشتغالزایی دستاوردهای خوبی داشته باشد.جالب است بدانید که فیروزه، سنگ ملی ایران به شمار میآید در نتیجه از شهرت جهانی برخوردار بوده و مشتریان زیادی در دنیا دارد. این سنگ بیشتر به دلیل رنگ ویژهاش مشهور شده و پس از تراش به کشورهای مختلف از جمله مالزی، اندونزی، ترکیه و... همچنین کشورهای اروپایی صادر میشود.اما موضوعی که در این میان وجود دارد، استخراج سنتی از معادن فیروزه است. در این باره جواد غیورعاملی، دبیر انجمن تخصصی معادن خراسان رضوی در گفتوگو با صمت، اظهار کرد: استان خراسان رضوی به دلیل در اختیار داشتن برخی مواد معدنی مانند سنگآهن و سنگهای تزئینی مانند فیروزه به قطب سنگ تزئینی تبدیل شده است. به همین دلیل انجمن معدن استان در تلاش است این ظرفیتها را به بازارهای جهانی بشناساند. وی ادامه داد: استان ما مواد معدنی بسیاری مانند فیروزه در اختیار دارد اما روشهای استخراج، قدیمی است. در نتیجه به دنبال آن هستیم تا روشها نوین شوند. درواقع روشها بیشتر به صورت سنتی انجام میشود. به همین دلیل حضور نسل جدید و تحصیلکرده میتواند در این زمینه چارهساز بوده و استخراج را از روش سنتی به نیمه صنعتی ببریم. خوشبختانه این کار آغاز شده و فعالیتهایی همچون ژئوفیزیک هوایی در دستور کار قرار گرفته است. غیورعاملی همچنین اضافه کرد: در این زمینه کلاسهای آموزشی برای بهرهبرداران و افراد شاغل در معدن برگزار شده است. برای افزایش بهرهوری باید کار را از نیروهای خودمان شروع کنیم. وی با اشاره به معادن فیروزه گفت: معدن یک دانشگاه است و در هر قسمتی باید متخصصان مربوط به آن نظر بدهند. به تازگی همایشی با عنوان «همایش فیروزه» برگزار و در آن روشهای جدید استخراجی معرفی شد. بدون شک در این باره نیازمند سرمایهگذاری، دانش روز و استفاده از فکرهای جدید هستیم.
دبیر انجمن تخصصی معادن خراسان رضوی با اشاره به بازاریابی در حوزه فیروزه اظهار کرد: با توجه به کیفیتی که فیروزه ایرانی در اختیار دارد بازار خوبی برای آن وجود دارد اما برای یافتن بازارهای جدید در تلاش هستیم. درواقع تفاوت این فیروزه با فیروزههای درجه ۲ و ۳ که در دنیا وجود دارد زیاد است و میتواند بازارهای بیشتری را از آن خود کرده و ارزآوری خوبی برای کشور و منطقه داشته باشد.
ادغام فیروزه و هنر
سنگ فیروزه در کنار محبوبیت خود در میان سنگهای تزئینی، در زیورآلات مورد استفاده مردم به ویژه خانمها نیز از محبوبیت بالایی برخوردار است.
البته ناگفته نماند انگشترهایی که سنگ فیروزه دارند در میان آقایان نیز طرفداران زیادی دارد. اگر مسافر مشهد باشید انگشتر نگین فیروزه سوغات خوبی خواهد بود.
این روزها با رونق بازار زیورآلاتی به غیر از طلا، بازار فیروزه نیز خوب شده است. اگر راهی بازار شوید زیورآلات و وسایل تزئینی فیروزهدار کم نخواهد بود. زیبایی این وسایل دکوری و زیورآلات، در ادغام این سنگ معدنی با دیگر فلزات معدنی همچون طلا و نقره است. جالب است که در همین گشت و گذارها در بازار فروش فیروزه با گالری برخورد کردیم که وسایل دکوری مزین به فیروزه داشت. هرچند نرخ این وسایل به نسبت بالا بود اما با داشتن اطلاعاتی از ارزش نقره و فیروزه متوجه خواهید شد هنر به کار رفته در این مواد ارزشمند، قیمتی بیش از این دارد. این گالری، آیینه و شمعدانهایی از جنس نقره داشت که روی آن فیروزه به کار رفته بود.
همچنین در میان وسایل دیگر، لوستری از جنس نقره با سنگهای فیروزه به چشم میخورد که نرخ آن ۴۰میلیون تومان بود. در گفتوگو با صاحب این گالری، او به مشتریان داخلی و خارجی اشاره کرد اما تاکید بر آن بود که بخش عمده محصولات برای مشتریان خارجی است بدان معنا که مشتریان خارجی به دنبال هنر ایرانی که از ذخایر ارزشمند موجود در کشور استفاده کردهاند هستند.
از فیروزه سفید تا آبی
سنگ فیروزه، رنگهای مختلفی دارد که به عوامل متعددی بازمیگردد. به گفته یکی از کارشناسان بخش معدن و فعال در حوزه سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی، دلیل این تنوع را میتوان اینگونه شرح داد: در صورتی که میزان مس موجود در کانی زیاد باشد، سنگ فیروزه به رنگ آبی خواهد بود. حال اگر میزان آهن موجود در آن بیشتر باشد، این کانی به رنگ سبز در میآید و اگر کانی آلومینیوم در آن به وفور وجود داشته باشد به رنگ سفید دیده میشود. این دستهبندی بر اساس رنگ فیروزه بر ارزش آن اثر مستقیم دارد. پس به طور کلی میتوان گفت فیروزه با رنگ آبی باارزشترین نوع فیروزه شناخته میشود و طرفداران بیشتری دارد.
فیروزه نیشابور یک نشان بینالمللی است
مجید پورمقدم، مشاور معاونت معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت درباره معدن فیروزه نیشابور و تاریخچه آن اظهار کرد: معدن فیروزه نیشابور با قدمت استخراج ۷۰۰ ساله رسمی و قدمت ۷ هزار ساله تاریخی، یکی از قدیمیترین معادن کشور و جهان است. این معدن و ماده معدنی موجود در آن به نقل از منابع داخلی و خارجی با احراز شرایطی که به آن اشاره میشود به عنوان یک برند(نشان) بینالمللی شناخته میشود.
وی با بیان این مطلب افزود: معدن فیروزه نیشابور، بزرگترین تولیدکننده و استخراجکننده فیروزه در جهان است و در کتاب رکوردهای جهانی گینس ثبت شده است. همچنین عنوان بزرگترین ذخیره و ظرفیت فیروزه جهان را دارد. از طرفی خوشرنگترین و پرعیارترین فیروزه جهان را میتوان در این معدن پیدا کرد.
پورمقدم در ادامه سخنانش به نوع بهرهبرداری از معدن اشاره کرد و گفت: استخراج فیروزه در معدن فیروزه نیشابور به شکل زیرزمینی و تونلی در عمق ۸۰متری درون زمین انجام میشود. حال با توجه به اینکه درجه سختی سنگ نگهدارنده، خیلی بالاست در تونل استخراجی معدن از سامانه نگهداری و تهویه طبیعی مجهز استفاده میشود؛ در نتیجه استخراج ماده معدنی هر روز در زمانهای مشخص، با حضور مسئولان ایمنی و فنی و با رعایت اصول ایمنی و فنی به روش آتشباری انجام میشود.
همانگونه که بارها اشاره شد، راهاندازی معادن سنگهای قیمتی و نیمهقیمتی، اشتغالزایی قابل قبولی دارد. این موضوع شامل معدن فیروزه نیشابور نیز میشود و به گفته پورمقدم در این معدن بیش از ۱۶۰نفر اشتغال مستقیم دارند و حتی شغل اهالی روستاهای نزدیک نیز به این معدن مربوط میشود.
به گفته مشاور معاونت معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت، روستاهای اطراف معدن نیز نامهایی همچون فیروزه سفلی و فیروزه اولیا دارند. در این میان میتوان به سنگجوری فیروزه اشاره کرد. در بسیاری از موارد ضایعات سنگ فیروزه را با سنگجوریهای مضاعف پرعیارسازی میکنند و تعدادی از اهالی این آبادیها در تراش فیروزه هم حرفهای هستند.
نکته مهمی که پورمقدم به آن اشاره کرد درباره ممنوعیت صادرات سنگ خام فیروزه بود. وی با بیان این مطلب افزود: سنگ فیروزه باید پیش از فروش و صادرات، تراش داده شود. کشورهای درخواستکننده فیروزه ایران یا در واقع همان بازار صادراتی ایران، ترکیه و اندونزی هستند.
به گفته پورمقدم، در بازار تجاری در صورتی که فیروزه خالص باشد عجمی نامیده میشود و در صورت داشتن نقش و نگار به نام شجری معروف است.
مشاور معاون معدنی وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت ادامه داد: به طورکلی ۲ بخش مهم برای بالا بودن ارزش فیروزه در بازار تجارت حائز اهمیت بوده و تعریف شده که شامل «رنگ فیروزه» و «ضخامت و قطر آن» است. این ماده معدنی ارزشمند با برخورداری از عناصر مس، فسفات و آلومینیوم به همراه تعدادی مولکول آب با داشتن منافذ میکروسکوپی مانند یک موجود زنده اکسیژن مصرف میکند و مانند یک موجود زنده با آب خوشرنگتر میشود.
پورمقدم ادامه داد: معدن فیروزه نیشابور به دلیل قدمت چندهزارساله و منحصربه فرد آن مورد علاقه دیگر کشورها و همچنین ایرانیان است. دیگر علاقهمندان به این سنگ زیبا، دانشجویان رشتههای دانشگاهی از جمله هنر، ادبیات، گردشگری و میراث فرهنگی، مهندسی معدن و زمینشناسی هستند و تاکنون کنفرانسهای متعددی با فراخوان مقاله برگزار شده است. با این حال، با وجود شهرت بینالمللی فیروزه نیشابور، متاسفانه این منطقه، فاقد زیرساختهای توسعهای و گردشگری است.
وی افزود: همچنین ساخته نشدن جاده دسترسی دو بانده و نبود فضای سبز و ساخت هتل یا مهمانسرا برای گردشگران از مهمترین چالشهای زیرساختی این منطقه به شمار میآید.
پورمقدم در ادامه سخنانش، نیاز به استفاده از فناوریهای نوین با توجه به ژنز هیدروترمال ماده معدنی برای دستیابی به رگههای ضخیمتر و پرعیارتر در درون زمین را مستلزم اکتشافات به ویژه ژئوفیزیک در اعماق زمین دانست.
به گفته وی، در سال اقتصاد مقاومتی، تولید و اشتغال و در راستای برندسازی مواد معدنی کشور، مطالعات زیرساخت برای توسعه گردشگری و همچنین کمک به اکتشاف نیمه تفصیلی به منظور شناسایی ظرفیتهای پنهان معدن فیروزه نیشابور در دستور کار قرار دارد.
بازار گرم بدلها
به گزارش صمت، سنگ فیروزه در میان مردم ایران و حتی کشورهای آسیایی که از نظر فرهنگ و تمدن یا حتی اعتقادات به یکدیگر نزدیک هستند، سبب شده تا این سنگ همیشه بازار خاص و فوقالعادهای داشته باشد.
تمایل به خرید سنگ فیروزه و مصنوعات ساخته شده از آن به حدی است که حتی برخی به فکر ساخت بدل فیروزه افتادهاند و با در دست داشتن طرحی از سنگهای فیروزه به سمت تولید سنگهای شیشهای، پلاستیکی و... حرکت کردهاند. از این رو اگر قدرت تشخیص یک سنگ اصل را از بدل نداشته باشیم ممکن است در هنگام خرید سنگ فیروزه کلاه سرمان برود و به جای خرید یک سنگ اصل، تنها مشابه آن به مبلغ قابل توجهی نصیبمان شود.
نتیجهای که میتوان از موارد یاد شده گرفت اینکه فعالیت در حوزه سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی همراه با اشتغالزایی و درآمدزایی است و ما اکنون میبینیم بسیاری از کشورهای آسیایی همچون تایلند و افغانستان به عرصه تولیدکنندگان سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی وارد شدهاند. در این میان کشوری همچون تایلند تا حدود قابل توجهی توانسته موفق عمل کند و به یکی از تولیدکنندگان مصنوعات ساخته شده از سنگهای نیمه قیمتی و قیمتی تبدیل شود.
در کنار آن اگر نگاهی به ایران و ذخایر موجود از سنگهای نیمه قیمتی همچون فیروزه بیندازیم متوجه میشویم که ما نیز به عنوان یکی از دارندگان قدیمی و با اصالت سنگ فیروزه در جهان معروف هستیم و مهمترین معدن فیروزه ما در شهرستان نیشابور (استان خراسان رضوی) قرار گرفته و پیشینه فعالیت در آن به سالهای بسیار دور بازمیگردد. ایجاد اشتغال در کنار این معدن و تولید محصولات ویژه وطن از سنگهای فیروزه تا حدودی در ایران دیده میشود به گونهای که اگر شما به استان خراسان رضوی سفر کنید و برای تهیه سوغات به مشهد مقدس بروید، مصنوعات ساخته شده از فیروزه همچون انگشتر، آویز و... در راس قرار میگیرند.
بر اساس آمار اعلام شده از سوی معاونت معدنی استان خراسان رضوی در سال گذشته صادرات رسمی فیروزه خراسان رضوی ۱۰۴کیلوگرم به ارزش ۹۱هزار دلار بوده است.
نکته مهم درباره فعالیت این معدن، ایجاد اشتغال برای مردم منطقه است که توانسته بخش قابل قبولی را پوشش دهد. اما آنچه باعث شده تا توجه بیشتر به صنعت سنگهای ارزشمند کشورمان همچون فیروزه بیش از پیش احساس شود، این است که بخشی از این سنگها آنهم به شکل چمدانی از کشور خارج میشوند.
از طرفی نوع استخراج سنگ فیروزه از معادن کشورمان همچون بسیاری از معادن دیگر به شکل سنتی است و پیشبینی میشود با استفاده از تجهیزات و فناوریها و روشهای نوین بتوان هم میزان بهرهوری از معدن را افزایش داد هم اینکه میزان اشتغالزایی حاصل از معدن را بالا
برد. زیرا همانگونه که میدانیم امروزه یکی از بزرگترین تجارتها در جهان در حوزه سنگهای قیمتی و نیمهقیمتی است و ما نیز با توجه به ظرفیت بالایی که داریم میتوانیم در این بخش موفق شویم و سهم خود را از این بازار افزایش دهیم.
گردشگری معدنی در ایران
در کنار توسعه معادن و استفاده بهینه از ذخایر معدنی کشور، راهکارهای دیگری نیز برای کسب درآمد و سودآوری از معادن وجود دارد. آن هم اینکه بعد از اتمام فعالیتهای معدنی یا حتی در هنگام کار معادن، با ایجاد و تعریف یک برنامه مشخص، امکان بازدید از معدن را فراهم کرد و در نهایت بتوان عموم جامعه را با فعالیتهای معدنی آشنا کرد و در کنارش مباحثی همچون معدنکاری را آموزش داد؛ کاری که بسیاری از کشورهای پیشرو در عرصه معدنکاری به آن روی آوردهاند و بیشتر در معادن روباز آن را به مرحله اجرا رساندهاند.
در واقع قصه از آنجایی آغاز میشود که در هنگام حفاری معدن به شکل روباز و پلهای، معدنکاران با منابع آب زیرزمینی روبهرو میشوند و مجبورند برای ادامه کار از خروج این آبها و آمدن به سطح زمین جلوگیری کنند اما در انتهای فعالیت معدنکاری و زمانی که ذخیره معدن به اتمام برسد میتوان از درههای عمیقی که در میان معدن به وجود آمده به عنوان فضایی مناسب برای ایجاد دریاچه استفاده کرد و با کمک گرفتن از منابع آب زیرزمینی و همچنین ایجاد فضای سبز در محوطه معدن، فضای روحبخشی را در دل زمختیهای معدنکاری ایجاد کرد.
این قصه برای معادن زیرزمینی و حتی معادن سنگ قیمتی که به شکل تونل هستند و در ابتدای راه با تاریکی مطلق روبهرو میشوید، میتواند جنبه عملی بگیرد به این شکل که از ورودی معدن تا جایی که عملیات استخراج سنگ انجام میشود را نشانهگذاری کرده و پیشینه معدنکاری شدادی یا حتی تصویرهایی که روی دیواره معدن وجود دارد را در معرض دید بازدیدکنندگان قرار داد. همچنین میتوان کارگاه تراش و فرآوری اولیه سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی همچون فیروزه در معدن دایر کرد. این فعالیتها را میتوان در معادن فیروزه کشورمان و دیگر معادن سنگهای ارزشمند به مرحله اجرا درآورد زیرا هستند کسانی که تمایل فراوانی برای آشنا شدن با تهیه و ساخت سنگهای قیمتی مورد علاقه خود دارند و این راهکار میتواند زمینه مناسبی برای جذب گردشگر به معادن باشد.
فیروزه زنده است
نکته جالب درباره سنگ فیروزه، شرایط نگهداری آن است که اگر رعایت نشود، کمکم کیفیت خود را از دست داده و به اصطلاح میمیرد.
فیروزه در برابر برخی مواد شیمیایی، حساس است و باید از آنها دور بماند. برای نمونه، چربی، اسید، عطر و ادکلن، کرمهای آرایشی و… برای فیروزه مضر هستند و اگر فیروزه در زمان طولانی با آنها در تماس باشد، صدمه خواهد دید و رنگ آن عوض میشود. همچنین اگر فیروزه در اثر تماس با مواد شیمیایی صدمه ببیند و رنگ آن تغییر کند، دیگر اصلاح نمیشود و ترمیمشدنی نیست.
فیروزه به نام ایران به کام اسپانیا
با وجود آنکه یکی از تمرکزها در حوزه معدن ایران با ذخایری غنی است، سنتیترین و معروفترین محصولات معدنی یعنی سنگهای قیمتی، بازارشان را در خارج و حتی داخل از دست دادهاند و فیروزه ایرانی به نام افغانستان و اسپانیا به دیگر کشورها صادر میشود.
به گزارش ایسنا، از قدیم فیروزه ایرانی از معروفترین فیروزههای جهان و زینتبخش انگشترهای ارزشمند گرانبها و بناهایی بزرگ و معروف بود. همچنین یکی از برند(نشان)های مشهور حوزه سنگهای قیمتی به شمار میرفت ولی حالا با وجود آنکه حوزه معادن و صنایع معدنی وارد دور جدیدی از تحول و توجه اقتصادی شده است، در عمل سنگهای قیمتی رو به فراموشی رفته تا جایی که دیگر این نام پرآوازه برای مشتریان جهانی این بازار، غریب شده است.
معادن سنگهای قیمتی، این روزها در سرگردانی به سر میبرند و خبری از برنامه و سیاست مشخصی در قبال آنها نیست.
آخرین ساختاری که برای سنگهای قیمتی در وزارت صنعت، معدن و تجارت تعریف شده است، ایجاد یک اداره در حوزه فرآوری سنگهای قیمتی در معاونت صنایع وزارت صنعت، معدن و تجارت بوده که فقط یک جلسه با کارشناسان سنگهای قیمتی معاونت معدنی وزارت صنعت، معدن داشته و پس از آن خبری از آنها و حوزه سنگهای قیمتی نرسیده است.
رضا محرمی، کارشناس معدن و سنگهای قیمتی با اشاره به اینکه امروزه ایران ذخایر رو به افول دارد، گفت: دیگر مانند گذشته، ذخایر فیروزه ایران پرپیمان نیست و در حال کم شدن است، البته در کنار آن، معادن دیگری در دامغان و کرمان پیدا شده از این رو نمیتوان گفت فقط کاهش ذخایر، عامل ضعف در اقتصاد سنگهای قیمتی ایرانی است، بلکه موضوع نبود بازار تعریف شده و نبود سیاست دقیق در این حوزه به آن ضربه زده است.
از سوی دیگر موضوعی مانند اشتغال که در معادن سنگهای قیمتی به وسعت معادنی مانند سنگآهن، سرب، روی و... نیست، باعث شده این حوزه مورد کملطفی قرار گیرد و از اولویتهای وزارت صنعت، معدن و تجارت خارج شود که مجموعه این عوامل باعث شده، امروز فیروزههای ایرانی با برند(نشان) اسپانیا و افغانستان به دیگر کشورها صادر شوند و سنگهای قیمتی ایرانی مانند فیروزه و عقیق در عمل جایگاه خود را در بازارهای خارجی و حتی داخلی از دست
بدهند.
موضوعی که بیش از پیش، نابسامانی وضعیت معادن سنگهای قیمتی را نشان میدهد اینکه معاونت معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت با وجود پیگیریهای انجام شده، آمار تفکیکی مشخصی از میزان اکتشاف، استخراج و عرضه سنگهای قیمتی نداشت که در اختیار بگذارد! و اعلام شد که «برای بهدست آوردن آمار اشتغال به سراغ سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی بروید و برای بهدست آوردن میزان عرضه سنگهای قیمتی به اتحادیه طلا و جواهر مراجعه کنید».