ماین نیوز - بنایی نو برای بنیانِ ناآرام جهان

بنیاد جهانی انرژی دقیقاً کجاست و چرا به شرکت مس توجه دارد

حضور مس در میان کاندیدا‌های اصلی دریافت جایزه بین‌المللی و اصلی بخش آب بنیاد جهانی انرژی، بهانه‌ای شد تا نشریه «عصر مس» در آخرین شماره خود گزارشی در زمینه این بنیاد و ابزارهای اجرایی آن یعنی انجمن مدیریت سبز ایران و انجمن مدیریت سبز اروپا منتشر کند.

به گزارش ماین نیوز به نقل از عصر مس آنلاین، از سال 1386 همکاری‌های «شرکت ملی صنایع مس ایران» با «انجمن مدیریت سبز ایران» برای پروژۀ میدوک شروع شد. انجمن مدیریت سبز ایران و انجمن مدیریت سبز اروپا، ابزارهای اجرایی بنیاد جهانی انرژی در جهان هستند؛ از این‌رو، همکاری شرکت مس با انجمن مدیریت سبز ایران موجب آشنایی این شرکت به‌عنوان یکی از اولین شرکت‌های ایرانی با بنیاد جهانی انرژی شد. این روزها نتایج تصمیمات گذشته را می‌توانیم به‌خوبی احساس کنیم. حضور مس در میان کاندیدا‌های اصلی دریافت جایزۀ بین‌المللی و اصلی بخش آب بنیاد جهانی انرژی، افتخار کوچکی نیست و کمتر صنعتی در دنیا به این نقطه رسیده است.

همیشه در این‌باره صحبت شده که چرا شرکت مس باید به همکاری با مؤسسات بین‌المللی چون بنیاد جهانی انرژی اهمیت دهد؟ پاسخ این پرسش نیز به ضرورت مسئولیت‌های اجتماعی در دنیای امروز برمی‌گردد. این‌بار اما پرسش اساسی این است که چرا بنیاد جهانی انرژی برای شرکت‌هایی چون شرکت ملی صنایع مس ایران این‌قدر اهمیت قائل است؟ چرا طی این سال‌ها فعالیت‌های زیست‌محیطی مس در امحای روغن آسکارل، طرح کتاب گونه‌های گیاهی و جانوری سرچشمه، طرح جامع آب میدوک و درنهایت طرح جامع آب سرچشمه، از سوی این بنیاد مورد توجه قرار گرفته است.

به دنبال راهی برای توسعۀ همه‌جانبه
«کوفی عنان»، دبیرکل سابق سازمان ملل و یکی از اعضای اصلی هیأت‌مدیرۀ جایزۀ جهانی انرژی، در دهم نوامبر سال 2016 در محل کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد در مراکش، در توصیف جایزۀ جهانی انرژی گفت: «جایزۀ جهانی انرژی نشان می‌دهد که استفادۀ مناسب از منابع امکان‌پذیر است. با ترویج این روش می‌توان به ترویج توسعۀ پایدار و کاهش اثرات منفی زیست‌محیطی در جهان کمک کرد.» تقریباً تمام اهداف کلی جایزه هم، در همین کلمات خلاصه می‌شود. یافتن یک نقشۀ راه برای ترویج مدل جدید توسعۀ پایدار. مدلی که بنیادها یا نهادهایی چون بنیاد انرژی، خودشان هم نمی‌دانند که در هر سرزمین باید چگونه باشد و این شرکت‌ها، دولت‌ها و صنایع هستند که با پیمودن مسیر‌هایی که تا پیش از این کسی نرفته، سعی دارند راه را از بی‌ر‌اه پیدا و برای بقیه ریل‌گذاری کنند.

هیأت داوری بنیاد، متشکل از افراد معروف و مشهور درگیر در مسائل حفاظت از محیط‌زیست است. یکی از آن‌ها وزیر توسعۀ زنان و کودکان هند، «مانکا گاندی» است که برای سال‌های بسیار مروج استفادۀ پایدار از منابع طبیعی بوده است. او رئیس هیأت داوران بین‌المللی انتخاب بهترینِ بهترین‌هاست. گاندی در مورد کاندیدا‌های سال 2016 اعتقاد داشت: «با دیدن پروژه‌های سال 2016 می‌توان این موضوع را دریافت که از سراسر جهان میل عمیقی توسط شهروندان هر کشور برای تغییر و بهتر کردن محیط‌زیست‌شان به‌وجود آمده است. آرزو می‌کنم در هر کشور برای حفاظت از محیط‌زیست حداقل 100 برنامۀ کاربردی ارائه شود، چون 178 پروژه از هر کشور به‌تنهایی برای بهتر شدن کافی نیست.» گاندی جملۀ مهمی دربارۀ بنیاد جهانی انرژی دارد. او گفته است: «بنیاد جهانی انرژی یک انجمن جهانی برای تغییر محیط‌زیست با هدف به‌کارگیری گفتمان جهانی برای ایجاد آگاهی در مورد حس خوب از عمل پایدار است.»

توسعه بر پایۀ مسئولیت‌ها
اکثراً این‌گونه تصور می‌کنند که نهادهای بزرگی چون بنیاد جهانی انرژی که در کنار سازمان ملل متحد فعالیت می‌کند، بیشتر به‌دنبال دیکتۀ روش توسعۀ غربی به جهان‌ سوم است و طرح‌های آن عموماً در مورد آب‌رسانی به سومالی یا کنترل قحطی در اتیوپی است. این یک اشتباه بزرگ است. در قرن اخیر، مسألۀ اول جهان نه فقر، نه جنگ و نه تروریسم، که محیط‌زیست است. گرچه امروز نیمی از مردم جهان کلمۀ تروریسم را در تهران و لندن جست‌وجو می‌کنند، اما از ابتدای قرن بیست‌ویکم، محیط‌زیست دغدغۀ‌ اصلی جهان بوده است. دغدغه‌ای که با تمام تلاش‌های جهانی، تازه در سال 2016 و در پاریس به یک توافق اجرایی جهانی منجر شد. امروز برای دانشمندان و اهل علم، خبر یافتن پلاستیک در بدن پلانگتون‌ها به‌مراتب هولناک‌تر از حملۀ بوکوحرام به یک مدرسۀ دخترانه است. گرچه دومی غیرانسانی و وحشتناک، اما در کوتاه‌مدت قابل کنترل است؛ ولی اولی به سال‌ها تلاش و میلیاردها پول نیاز دارد تا شاید شانسی برای کنترل آن وجود داشته باشد. در یک کلمه، بحران زیست‌محیطی بنیان حیات در کرۀ زمین را تهدید می‌کند و تروریست، دولتمرد، اروپایی و آسیایی نمی‌شناسد.

ابتدای قرن اخیر، بنیاد جهانی انرژی متولد شد. به این بنیاد و جایزۀ جهانی آن، عنوان جایزۀ نوبل توسعۀ پایدار و طبیعت داده‌اند. بنیادی که قرار است سالانه پروژه‌هایی را که استفادۀ دقیق و اقتصادی از منابع و انرژی را جایگزین می‌کنند، در چندین مرحله برگزیند و الگوی موفقیت آن‌ها را به صنایع، نهادها، حکومت‌ها و ملل جهان معرفی کند. برنده‌ها در ابتدا در پنج بخش زمین، آتش، آب، هوا و جوانان توسط یک هیأت داوری انتخاب می‌شدند، اما از سال 2016 بخش ششمی به‌نام انرژی هم به این پنج حوزه اضافه شد. نگاهی به ترکیب هیأت داوران بنیاد جهانی انرژی، تصویر واضح‌تری از اهداف آن‌ها برایمان مشخص می‌کند؛ اعضای هیأت داوری بنیاد جهانی انرژی، از سازمان توسعۀ صنعتی ملل متحد، بانک جهانی و شورای انرژی‌های تجدیدپذیر اروپا انتخاب شده‌اند. این افراد طی قرن اخیر در سازمان‌های خود به‌دنبال یافتن الگویی برای توسعۀ‌ متوازن اجتماعی، اقتصای و فرهنگی در کنار یکدیگر بوده‌اند.

«محمد امین‌زاده»، نایب‌رئیس انجمن مدیریت سبز ایران در مورد اهداف بنیاد جهانی انرژی به «عصر مس» می‌گوید: «بنیاد انرژی در راستای مسئولیت اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی، تمامی طرح‌های معرفی‌شده را مورد بررسی قرار می‌دهد. بنیاد انرژی به‌عنوان یک دبیرخانه فعالیت می‌کند و کارهای عملی، اجرایی، ارزیابی و آموزش توسط جامعۀ سبز اروپا انجام می‌شود. در نهایت، نتایج به بنیاد ارائه می‌شود و این بنیاد به پشتوانۀ سازمان ملل جایزه‌ها را به برنده‌ها اهدا می‌کند.» به گفتۀ امین‌زاده، بنیاد انرژی در 172 کشور جهان ازجمله ایران، سفیران سبز دارد؛ سفیرانی که به‌دنبال اجرایی‌کردن مدل توسعۀ متوازن و حافظ محیط‌زیست در صنعت هستند؛ مدل‌هایی که به کاهش آلایندگی در زندگی انسانی روی کرۀ خاکی منجر شود. در حقیقت، بنیاد جهانی انرژی به‌دنبال بنایی نو برای انقلاب صنعتی آینده است؛ انقلابی که صنعت را از ماهیت آلوده به ماهیتی اثربخش و غیرآلوده برای محیط‌زیست تبدیل کند.

آلمان یا اتیوپی فرقی ندارد
نگاهی به ترکیب برنده‌های سال 2016 و 2017 ما را بیشتر با روش بنیاد جهانی برای اهدای جایزه آشنا می‌کند و نشان می‌دهد چرا باید مس مورد توجه قرار بگیرد و چرا فارغ از تقسیم‌بندی‌های مرسوم در حال توسعه و توسعه‌یافته باید به فعالیت‌های بنیاد انرژی نگریست. سال 2016 همانند سال‌های گذشته برنده‌های بین‌المللی از میان برگزیدگان ملی سال قبل از آن انتخاب شدند. در بخش زمین، جایزۀ ملی به بنگلادش رسید؛ پروژه‌ای که در آن نیروهای متخصص همراه با جامعۀ محلی، فن‌آوری‌های نو را برای تصفیۀ آب به‌کار گرفتند و در این راه از انرژی‌های تجدیدپذیر بهره بردند. سازمان Tahzingdong در طول اجرای این طرح، مراقبت از تقریباً 13هزار هکتار از جنگل‌های روستایی را با کمک نیروهای محلی بر عهده گرفت. در نهایت، دو سیستم آب‌گیری 400هزار لیتری آب آشامیدنی برای مردم فراهم شد. در این منطقه از بنگلادش، به‌جز مشکلاتی که به‌خاطر کمبود آب وجود دارد، تقریباً 70درصد از بیماری‌های جامعه به‌دلیل مشکلات ناشی از آب بود. به‌جز نتایج این کار، مهم‌ترین مسأله در امتیازآوری این پروژه، وسعت و نیروی‌های محلی منتفع از آن است. در حقیقت، بنیاد به‌دنبال آن است که پروژه‌های صنعتی از انتفاع عمومی بالا برخودار باشند و از حالت آزمایشگاهی یا سودرسانی خاص برای یک شرکت خارج شوند.

Multicon Solar برندۀ جایزۀ بنیاد انرژی در بخش آتش بود. این شرکت آلمانی، یک نیروگاه خورشیدی را به شکلی توسعه داد که جایگزین ژنراتورهای دیزلی با صدای بلند و آلوده می‌شود. نیروگاه خورشیدی که در هنگام تحویل می‌تواند به‌طور مستقیم به بهره‌برداری برسد. ظروف خورشیدی این پروژه دارای کارآیی تا 52 کیلووات و ذخیرۀ انرژی خورشیدی تا 100 کیلووات ساعت است. نامزدهای دیگر این بخش، کنیا و اتیوپی بودند. اتیوپی با توسعۀ یک سیستم خورشیدی، انرژی پاک را در مقیاس صنعتی برای امکانات پزشکی فراهم کرده بود و در نتیجه، موجب صرفه‌جویی در زندگی زنان و کودکان و کاهش انتشار CO2 شد.

اما در حوزۀ‌ آب، مرکز تحقیقات گرمسیری مالزی کار بزرگ را انجام داد. این مرکز در پهنۀ بزرگی از اقیانوس، شروع به بازیابی صخره‌های مرجانی با رویکرد نوین کرد و شانس بزرگی برای دریافت جایزۀ بزرگ به‌دست آورد. صخره‌های مرجانی در سراسر جهان در معرض خطر و به‌تدریج در حال نابودی هستند. در این پروژه، نزدیک به نیم هکتار مرجان در صخره‌ها کاشته شد. صخره‌های کاشته‌شده تنوع بیشتری از انواع قدیمی خود داشتند و توده‌های ماهیان و جانواران دریایی زیادتری را به دور خود جمع کردند. تجربۀ مالزی، یک اتفاق تازه است که تا‌به‌حال انجام نشده و الگویی برای دیگر کشورهاست که در آینده ممکن است مجبور شوند همین راه را ادامه دهند. به همین دلیل است که برندۀ جایزه نوبل، «مونا سینگ» در پیامی به همین مراسم می‌گوید: «این یک اتفاق شگفت‌انگیز را نگه دارید!». طبیعتاً جهان به این اتفاق نیاز دارد.

نوبل در دستان مس
کاری که شرکت ملی صنایع مس ایران در سرچشمه در حال انجام آن است، کمتر از اتفاقی که در مالزی رخ داده، نیست. با نگاهی به این مگاپروژه درمی‌یابیم که نه‌تنها گسترۀ وسیعی از مردم منطقه از اقدام مس منتفع خواهند شد، بلکه الگویی برای صنایع در محیط‌های کم‌آب و کویری برای مصرف بهینه است.

حجم سالانۀ بارش در منطقۀ سرچشمه تقریبا 5.6 میلیارد مترمکعب است. حجم برداشت تقریبا 6.7 میلیارد مترمکعب در سال است. بنابراین، تعادل آب منفی است. تعادل منفی باعث کاهش سطح آب می‌شود، به‌طوری‌که میانگین سالانۀ سطح آب در دشت‌های استان کرمان بین 22 تا 300 سانتی‌متر متغیر است. با توجه به شرایط محلی، دست‌یابی به منبع پایدار و قابل اطمینان آب تقریباً غیرممکن است.

راه‌حل این مشکل، پیدا کردن سیستم بازیافت آب با استفاده از روش‌های مدرن بود. طرح جامع آب (IWMP) بر این اساس کلید خورد و با بهبود مصرف آب‌شیرین توسط مدیریت منابع آب و چرخۀ کامل آب، بازیافت را بهبود بخشید. در این طرح، تاثیرات زیست‌محیطی مطابق با آخرین استانداردهای بین‌المللی مورد مطالعه قرار گرفت و ارزیابی شده و در حال اجراست. در طراحی جدید برای استفادۀ بهینه و حداکثر بازیافت آب، از روش آب‌شستگی رطوبت‌سازها استفاده شده که نوآوری جدیدی است.

نایب‌رئیس انجمن مدیریت سبز ایران در این زمینه می‌گوید: «طرح جامع آب در سطح یک مگاپروژه تعریف شد. طرح جامع آب سرچشمه با کسب نمرۀ بالای 940 از 1000 شانس بسیار بالایی برای کسب رتبۀ ممتاز و به‌دست آوردن جایزۀ بین‌المللی بنیاد انرژی را دارد. چون این طرح در دورۀ ملی سال 2017 نمرۀ بالایی آورد، یکی از کاندیداهای مهم برای به‌دست آوردن جایزۀ بین‌المللی آب در سال 2017 محسوب می‌شود که قرار است مراسم آن در ایران برگزار شود. طرح جامع آب سرچشمه، ابتدا در بین 15 کشور برتر دنیا قرار گرفت و تا امروز در میان سه نامزد نهایی یعنی کانادا، آلمان و ایران است. به احتمال زیاد در شهریورماه مراسم اهدای جایزۀ بین‌المللی برگزار می‌شود.»