گفت‌وگو با رئیس امور تحقیقات آب و محیطزیست مجتمع مس سرچشمه
از محیط زیست به اقتصاد
گروه معادن
>مس
- «عصمت اسماعیل‌زاده»، رئیس امور تحقیقات آب و محیطزیست سرچشمه، در گفت‌وگو با نشریه «عصر مس» از طرحی می‌گوید که اجرایش در سرچشمه نه‌تنها پیامدهای زیست‌محیطی دارد بلکه می‌تواند مس موجود در باطله‌های معدنی را نیز بازیابی کند و صرفه اقتصادی داشته باشد.
به گزارش ماین نیوز، به نقل از عصرمس، «عصمت اسماعیل‌زاده»، رئیس امور تحقیقات آب و محیطزیست سرچشمه، از طرحی می‌گوید که اجرایش در سرچشمه نه‌تنها پیامدهای زیست‌محیطی دارد بلکه می‌تواند مس موجود در باطله‌های معدنی را نیز بازیابی کند و صرفه اقتصادی داشته باشد.
شاید اگر بگوییم آب مهم‌ترین دغدغه در صنعت مس است، حرف نادرستی نزده باشیم. از همین‌روست که بخش‌های تحقیقاتی شرکت ملی صنایع مس ایران، قسمت بزرگی از تلاش خود را به ارتقای کمیت و کیفیت آب در جریان تولید مس معطوف کرده‌اند. طرح «برآورد مقدار رسوبات تبخیری بخش اکسیدشدۀ باطله‌های سد رسوب‌گیر مس سرچشمه و تعیین میزان تاثیر آن‌ها در کیفیت آب برگشتی به کارخانه»، از جمله طرح‌هایی است که در امور تحقیقات آب و محیطزیست مجتمع مس سرچشمه در همین راستا انجام شده. «عصمت اسماعیل‌زاده»، رئیس امور تحقیقات آب و محیطزیست سرچشمه، از این طرح می‌گوید. اسماعیل‌زاده می‌گوید: اگرچه این طرح در ابتدا اهداف زیست‌محیطی داشت، اما طوری طراحی شده است که از نظر اقتصادی نیز سودآور باشد.
مهم‌ترین هدف انجام طرح برآورد مقدار رسوبات تبخیری بخش اکسیدشدۀ باطله‌های سد رسوب‌گیر سرچشمه چه بود؟ جلوگیری از اثرات مخرب زیست‌محیطی یا دست‌یابی به صرفۀ اقتصادی؟
در پاسخ به این سؤال، ابتدا به‌طور مختصر فرآیند بازیابی آب در سد رسوب‌گیر و مشکلی را که غالباً در مواقع بارندگی در سد رسوب‌گیر با آن مواجهیم و علت تعریف این پروژه بود، توضیح می‌دهم و سپس به سؤال شما پاسخ خواهم داد. پس از بازیابی بخش قابل توجهی از آب همراه باطله‌های فرآوری در تیکنرها، این باطله‌ها در آخرین مرحله وارد سد رسوب‌گیر می‌شوند. این سد دارای چندین حوضچه برای تخلیۀ باطله است که برخی از آن‌ها فعال هستند و باطلۀ تازه روی آن‌ها تخلیه می‌شود. در این حوضچه‌ها، رسوبات که اغلب حاوی کانی‌های سولفیدی بی‌ارزش مانند پیریت و درصد ناچیزی از کانی‌های باارزش هستند، ته‌نشست کرده و آب حاصل در محل استقرار شناور سیار جمع و برای مصرف به مجتمع پمپاژ می‌شود. بخشی از باطله‌های فرآوری که در بخش‌های قدیمی و خشک سد رسوب‌گیر هستند، با گذشت زمان اکسید می‌شوند و هرسال در فصول خشک، لایه‌ای از کانی‌های تبخیری روی سطح آن‌ها تشکیل می‌شود. این لایه‌ها که از املاح و عناصر مختلف غنی هستند، در زمان بارندگی در آب حل و با توجه به میزان و شدت بارندگی تمام یا بخش‌هایی از آن که شامل مقادیر قابل توجهی اسید و عناصر محلول در آب است، به منابع آبی سد وارد می‌شود. این فرآیند سبب کاهش pH و افزایش اسیدیتۀ آب و املاح محلول در آن می‌شود و خوردگی لوله‌ها و تجهیزات آب برگشتی را به‌دنبال دارد. اما پاسخ سؤال شما؛ مهم‌ترین هدف این طرح، دغدغه‌های زیست‌محیطی بود؛ چون با جمع‌آوری لایۀ تبخیری، از ورود حجم زیادی از اسید و املاح موجود در لایۀ تبخیری به آب سد جلوگیری می‌شود؛ اسیدیته کاهش و کیفیت آب بهبود می‌یابد. در این راستا می‌بایست مقدار کانی‌های تبخیری تعیین می‌شد و اثر حذف آن‌ها در محل روی کیفیت آب مورد بررسی قرار می‌گرفت. از طرفی، برای انجام یک طرح زیست‌محیطی باید همۀ جوانب سنجیده شود تا با حل یک مسأله، مشکل دیگری ایجاد نشود. پس باید برای مرحلۀ بعد از جمع‌آوری آن‌ها نیز فکری می‌شد. از این‌رو، در تعیین راهکار مناسب برای استفاده از محلول مس یا استحصال آن، -به عبارتی- بُعد اقتصادی موضوع نیز مدنظر قرار گرفت.
حالا به نظر شما مهم‌ترین دستاوردی که اجرای این طرح داشته، کدام است؟
هر دو؛ به‌دست آوردن مجموعۀ اطلاعات کامل در زمینۀ پتانسیل اقتصادی و زیست‌محیطی فازهای تبخیری و افزایش بهبود کیفیت آب، از مهم‌ترین دستاوردهای این طرح هستند؛ چون با جمع‌آوری فازهای تبخیری، علاوه بر کمک به رفع نگرانی‌های موجود در زمینۀ محیطزیست و افزایش کیفیت آب با حذف املاح محلول و کاهش اسیدیته، امکان استحصال مس موجود در رسوبات تبخیری با استفاده از فرآیند سمنتاسیون نیز فراهم شد، به‌طوری‌که از هر هکتار بخش خشک حدود یک تن از مس محتوا، قابلیت انحلال در آب و بازیابی به روش سمنتاسیون را دارد.
به زبان ساده، کمی دربارۀ فرآیند سمنتاسیون برایمان توضیح دهید. برای انجام این فرایند و استحصال مس از طریق آن، به چه زیرساخت‌ها و ملزوماتی نیاز است؟
فرآیند سمنتاسیون، یکی از روش‌هایی است که از طریق آن می‌توان عنصر مورد نظر در فاز محلول را با استفاده از یک عنصر فلزی که تمایلش به حل شدن بیش از عنصر مورد نظر ماست، جایگزین کرد. در این پژوهش، برای استحصال مس از محلول سولفات مس، از آهن قراضه استفاده شد. آهن حل و مس محلول از طریق فرایند سمنتاسیون با آهن موجود در قراضه‌ها جایگزین می‌شود. بنابراین، بعد از فرایند سمنتاسیون غلظت مس در فاز محلول کاهش و غلظت آهن افزایش می‌یابد. مهم‌ترین مسأله، ایجاد تمهیدات لازم برای جمع‌آوری لایه‌های تبخیری است؛ چون به علت خشک نبودن لایه‌های زیرین باطله و نبود امکان تردد ماشین‌آلات سنگین روی بخش‌های زیادی از این باطله‌ها، جمع‌آوری باید با استفاده از نیروی کارگری و به‌صورت دستی انجام شود. مرحلۀ بعد، انتقال این باطله‌ها به محل مورد نظر برای انجام فرآیند سمنتاسیون است. در مرحلۀ سمنتاسیون تعدادی مخزن، پمپ و هم‌زن ضداسید و مقادیری آهن قراضه لازم است. خوش‌بختانه چون در اثر انحلال کانی‌های تبخیری در آب، محلولی با اسیدیته بالا تولید می‌شود، نیازی به استفاده از اسید نیست.
این طرح با همراهی دانشگاه باهنر کرمان انجام شده است. چرا صنعت مس در اجرای این طرح سراغ دانشگاه رفت و تجربۀ همکاری با این نهاد علمی و پژوهشی چطور بود؟
به اعتقاد من، شرکت مس یکی از شرکت‌های پیش‌گام در ارتباط صنعت با دانشگاه محسوب می‌شود. شروع همکاری صنعت مس و دانشگاه به بیش از 20سال قبل برمی‌گردد. رویکرد اصلی تحقیق و توسعه در این همکاری، استفاده از خدمات مشاوره‌ای استادان و انجام پروژه‌ها در قالب قرارداد و پایان‌نامه‌های دانشجویی است. خوش‌بختانه در قالب این همکاری‌ها مسائل و مشکلات متعددی از صنعت علت‌یابی و رفع شده است. دانشگاه شهید باهنر کرمان دارای اعضای هیأت علمی با سابقۀ پژوهشی خوب در صنعت مس است. بنابراین، با توجه به سابقۀ همکاری مؤثر دانشگاه و صنعت مس، در این پژوهش از خدمات مشاوره‌ای آقای دکتر «مهدی خراسانی‌پور» استفاده شد. با توجه به این‌که ایشان پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد و دکتری خود را در قالب پروژۀ دانشجویی در صنعت مس و در ارتباط با آب و رسوبات سد رسوب‌گیر انجام داده‌اند، از تجربه و توان خوبی در این زمینه برخواردارند.
آیا برای بازگشت هزینۀ اجرای این طرح و به سود رساندن آن، هم‌اکنون برنامه‌ای وجود دارد؟
این طرح به‌دلیل استفاده از خدمات مشاور امور و همکاری پرسنل تحقیقات محیطزیست و مدیر محترم امور آب و دفع باطله با حداقل هزینه (10میلیون تومان) انجام شد؛ اما صرفۀ اقتصادی حاصل از اجرای طرح بسیار قابل ملاحظه است و تقریباً معادل سه میلیارد تومان سود خالص پیش‌بینی می‌شود. از طرفی، به علت قابل‌انحلال بودن کانی‌های تبخیری، جمع‌آوری آن‌ها باید قبل از شروع بارندگی‌ها و همچنین قبل از تخلیۀ باطلۀ جدید روی این نواحی انجام پذیرد. با توجه به این محدودیت زمانی و تا آن‌جا که من اطلاع دارم، برای چند ماه آتی برنامه‌ریزی صورت نگرفته است.
منبع:عصر مس
تاریخ انتشار : يکشنبه ۵ شهريور ۱۳۹۶ ساعت ۰۸:۵۰
کد مطلب: 39741
مس
