به گزارش ماین نیوز، حال با گذشت 90 سال از اين اقدام امروزه در ايران ده ها شركت توليد كننده فولاد با ظرفيت حدود 20 ميليون تن در سال و ده ها شركت مهندسين مشاور و پيمانكار و صدها سازنده تجهيزات در اين صنعت فعال است. قاعدتا در اين دوران در زمينه انتقال تكنولوژي و دانش فني اتفاقات بسياري رخ داده كه بررسي و نتيجه گيري از آن موجب آموختن درس هايي مي شود كه شايد موجب ايجاد اتكا به خود شود و بتوان براساس آن راهي را كه در آن هستيم شناخته و دانش خود را تقويت كنيم. در اين راه، گام بندي اين تاريخ 90 ساله، براي درك شرايط يك ضرورت است.
گام اول
1927 تا 1941 ميلادي مطابق با 1325 تا 1340 شمسي: انگيزه حكومت وقت درايران براي احداث كارخانه فولاد، تامين ريل راه آهن و متعلقات مربوطه و همچنين تيرآهن براي ساخت و ساز بوده است. طي اين دوران كارشناسان آلماني مطالعات احداث كارخانه و توسعه معادن را انجام داده و پس از 11 سال يعني در سال 1938 قرارداد احداث كارخانه با شركت كروپ- دماگ منعقد شد. ظرفيت كارخانه 150 تن در روز پيش بيني شد و براي احداث اين واحد بخشي از ساختمان ها در كرج احداث شد، اما با شروع جنگ جهاني دوم بخشي از اين تجهيزات در كشتي منهدم و بخشي ديگر در سايت هاي سازندگان و كرج فرسوده شد و از بين رفت.
گام دوم
از 1946 تا 1961 ميلادي مطابق با 1325 تا 1340 شمسي: با خاتمه جنگ جهاني دوم عطش ايجاد صنايع فولاد در ايران مجددا بالاگرفت. در اين زمان 25 شركت مهندسي مطالعاتي صورت دادند كه نتيجه مطالعات همگي حاكي از توجيه اقتصادي نداشتن اين صنعت براي ايران بود.
با اين حال در سال 1334 مطابق با 1955 شركت كروپ مجددا تصميم گرفت كه قرارداد قديم خود را ادامه دهد. اين شركت با تهيه گزارشي از بانك جهاني (International Bank For Reconstruction & Development IBRD) درخواست وام كرد كه با تقاضاي تامين مالي اين شركت در سال 1959 ميلادي مطابق با 1338 شمسي موافقت نشد.
در سال 1961 ميلادي مطابق با 1340 شمسي شركت انگليسي مهندسي كايزر Kaiser- Engineering نيز طرحي براي ايجاد صنايع فولاد ايران به همراه گزارش فني- اقتصادي به IBRD ارسال کرد كه باز هم اين بانك با تامين منابع مالي آن موافقت نکرد و به اين ترتيب پرونده گام دوم نيز براي احداث صنايع فولاد در ايران ناكام ماند و اين پرونده بسته شد.
گام سوم
1961 تا 1963 ميلادي مطابق با 1340 تا 1342 شمسي:
در اين دوره و با شكست دولت براي احداث صنايع فولادسازي در ايران فعاليت هاي كوچك در سطح بخش خصوصي و شركت هاي دولتي آغاز شد. احداث يك واحد توليد فولاد از قراضه به ظرفيت 35 هزار تن در سال از سوي بخش خصوصي و يك شركت سوئدي در سال 1963 به تصويب رسيده و مراحل اجرايي آن آغاز شد. همچنين بخش اسلحه سازي ارتش نيز يك واحد آهنگري به ظرفيت 5 تن در روز و راه آهن با احداث يك واحد ذوب به روش EAF با ظرفيت 10 تن در روز را به ثمر رساندند. بخش خصوصي به نام ماشين سازي ايران نيز موفق شد يك واحد چدن ريزي براي توليد لوله هاي چدني با ظرفيت 6 هزار تن در سال در اهواز راه اندازي و به ثمر برساند. اين قبيل اقدامات با شروع گام چهارم مدتي متوقف بود و در حال حاضر نيز همچنان ادامه دارد.
گام چهارم
1965 تا 1978 ميلادي مطابق با 1344 تا 1357 شمسي:
اساس توسعه صنايع فولاد ايران بالاخره در سال 1965 (1344) با همكاري اتحاد جماهير شوروي براي تامين منابع مالي و مطالعات و مهندسي تجهيزات يك واحد 550 هزار تني و بازپرداخت وام از محل ارسال گاز به مناطق جنوبي اين كشور و تاسيس و شركت ملي فولاد ايران (NISC) پايه ريزي شد. اين مجتمع كه امروزه به نام ذوب آهن اصفهان ناميده مي شود در سال 1350 به بهره برداري رسيد و بلافاصله قرارداد فاز دوم آن به ظرفيت 2/ 1 ميليون تن منعقد و در سال 1973 ميلادي مطابق با 1352 شمسي عمليات آن آغاز شد. قرار بر اين بود كه اين پروژه در سال 1977 به بهره برداري برسد كه به علت انقلاب در سال 1983 به بهره برداري رسيد. در همين دوران نيز گروه خصوصي صنايع فولاد ايران (INSIG) با احداث يك خط نورد 85 هزار تني به نام شاهين در اهواز و در سال 1969 سومين خط با ظرفيت 120 هزار تن به نام شهريار به توليد رسانيد كه بعدها اين مجموعه به نام شركت نورد ايران ناميده شد. البته در اهواز واحدهاي كوچك تري نيز در اين دوران ساخته شد.
گام پنجم
از سال 1973 تا 1991 ميلادي مطابق با 1352 تا 1371 شمسي:
در اين دوره و با به نتيجه رسيدن واحدهاي برنامه ريزي شده در اهواز و اصفهان صنايع فولاد ايران با سه مشكل شامل تامين قراضه و محصولات نيمه ساخته و كك با كيفيت مناسب روبه رو شد. در اين راستا نيز براي بررسي و ارائه راه حل براي كمبود كك، شركت ديگري در ايران به نام شركت ملي صنايع فولاد ايران (NISICO) تاسيس و استفاده از روش گازي (احياي مستقيم) به اضافه كوره هاي قوس الكتريكي براي ادامه اين صنايع پيشنهاد شد. اين شركت براي 8 نقطه ايران جهت احداث واحدهاي توليد فولاد به روش گازي به همراه كوره قوس الكتريكي (DRI+EAF) را پيشنهاد کرد و به اين طريق احداث كارخانه در سه نقطه شامل بندرعباس، اهواز و اصفهان آغاز شد. قراردادهاي مجتمع فولاد بندرعباس قديم شامل دو شركت براي فولادسازي كه سهام آن 100 درصد متعلق به NISICO بوده و نورد سرد و گرم كه 60 درصد سهام آن متعلق به NISICO و 40 درصد متعلق به شركت ايتاليم پيانتي (اس ام اس امروز) به نام BARCO با شركت ايتاليم پيانتي (اس ام اس) منعقد شد. در اهواز نيز مجتمع فولاد اهواز با سه روش گازي و كوره هاي قوس الكتريكي و ريخته گري مداوم براي تامين نيازهاي واحدهاي اهواز راه اندازي شد. در غرب رودخانه زاينده رود نيز يك واحد توليد مقاطع ساختماني با شركت انگليسيBritish Steel Cop به امضا رسيد و فعاليت در آنها آغاز شد. هنگام انقلاب پروژه مجتمع فولاد اهواز حدود 26 درصد پيشرفت داشت و اراضي دو پروژه در بندرعباس و اصفهان نيز تسطيح و مهندسي آن در حال انجام بود. اما در سال 1358 در يك اقدام تعجب برانگيز از سوي سازمان برنامه قرارداد BSC لغو و دو شركت NISICO و BARCO در هم ادغام و پروژه از محل بندرعباس به اصفهان (محل قبلي پروژه BSC) منتقل شد كه امروز پروژه فولاد مباركه ناميده مي شود. پس از انقلاب و در طول دفاع مقدس و به رغم مشكلات آن دوران با تشكيل وزارت معادن و فلزات سه پروژه فولاد اهواز، فولاد مباركه،فاز دوم ذوب آهن اصفهان تكميل و به بهره برداري رسيد. به اين ترتيب توليدات فولاد ايران به تدريج از 600 هزار تن قبل از انقلاب به 4/ 5 ميليون تن افزايش پيدا كرد. در زمان انعقاد قرارداد بندرعباس قديم شركت ايتاليم پيانتي (اس ام اس) ملزم به ايجاد يك شركت مهندسي شد. در سال 1354 شركت بين المللي مهندسي ايران با مشاركت شركت ايتاليم پيانتي (اس ام اس) و شركت ملي صنايع فولاد ايران و بانك صنعت و معدن تاسيس شد و اين امر اولين قدم براي انتقال تكنولوژي و دانش فني در ايران است. در طول اجراي پروژه مباركه نيز دومين اقدام مهم براي اين هدف نيز با انعقاد قرارداد طراحي سيستم هاي بهره برداري آموزش نيروي انساني و آموزش مديران به ثمر رسيد. در اين گام صنايع فولاد ايران با بهره برداري از سه مجتمع مذكور به درجه اي از بلوغ رسيده و بخش خصوصي نيز مجددا جرات كرد كه در اين توسعه با تبعيت از دستاوردهاي دولت و نيروي انساني تربيت شده و امكانات ايجاد شده گام بردارد، اما هنوز افق روشني براي گام ششم در چشم انداز ديده نمي شد.
گام ششم (انتقال تكنولوژي و دانش فني)
1975 تا 2016 ميلادي مطابق با 1354 تا 1395 شمسي:
همان طور كه اشاره شد در طول 90 سال فعاليت ايران در صنايع فولاد دو گام مهم براي انتقال تكنولوژي و دانش فني برداشته شده است كه عبارتند از:
1- تاسيس شركت بين المللي مهندسي ايران (ايريتك) با مشاركت سازنده خارجي تجهيزات فولاد مباركه (فولاد بندرعباس قديم) يعني ايتاليم پيانتي (اس ام اس).
2- انعقاد قرارداد جهت كليه دانش بهره برداري با شركت ايلوا.
برنامه اين دو فعاليت به طور خلاصه عبارتند از:
1- تاسيس شركت ايريتك، آموزش مهندسان ايراني در محل شركت در ايتاليا، حضور كارشناسان شركت سازنده در شركت ايريتك، واگذاري انجام مهندسي و ساخت بخشي از واحدهاي مجتمع به ايريتك و سازندگان ايراني را در بر داشت. از نتايج اين اقدام مي توان ادعا كرد كه در حال حاضر بيش از 40 سال است كه شركت ايريتك با شركاي خود ده ها پروژه نه تنها در صنعت فولاد بلكه در معدن و چوب و كاغذ و نفت و گاز را به ثمر رسانده و امروز در ايران كمتر شركتي است كه به دست پرسنل ايريتك تاسيس نشده يا مديران ارشد آن در ايريتك تعليم نديده باشند. شركت هاي پيمانكاري و سازندگان تجهيزات نيز اكثرا از طريق ايريتك شناسايي و راه براي حضور آنها در اين صنعت باز شده است.
2- قرارداد فولاد مباركه با شركت ايلوا براي انتقال دانش فني بهره برداري، لازم به توصيف نيست. فولاد مباركه حدود 30 سال است كه با اين دانش اين مجتمع را مديريت و بهره برداري کرده و امروزه كمتر شركتي در ايران است كه از نيروهاي فولاد مباركه براي مديريت امور خود بهره نبرده باشد.
3- اگرچه در ذوب آهن اصفهان و مجتمع فولاد اهواز برنامه اي از پيش تعيين شده تعريف نشده بود ولي امروزه نيروهاي كارآمد اين دو شركت در امر بهره برداري در ايران و شركت هاي منطقه و حتي در كشورهاي دورتر از دانش و تجربه خود در اين صنعت بهره مي برند.
در اينجا به طور خلاصه به دستاوردهاي شركت ايريتك طي بيش از 40 سال انتقال تكنولوژي دانش فني به ايران اشاره مي شود:
مهندسي كامل واحد آماده سازي اسلب و ساخت حداكثري تجهيزات در ايران در وزارت صنايع سنگين در طول دفاع مقدس، مهندسي كامل كارگاه مركزي فولاد مباركه، تاسيس دفتر جنوآ براي تاييد نقشه ها و مدارك فني، كسب حق امتياز براي مهندسي و ساخت ميدركس در ايران، ايجاد شركت براي توسعه نرم افزارهاي صنعتي (شركت ايريسا)، ايجاد شركت براي مديريت بر تجهيزات و ماشين آلات سنگين (شركت تامكو)، انتقال دانش سرويس سنتر به ايران (فولاد متيل)، كسب دانش فني تكنولوژي ميدركس، تربيت صدها مهندس طراحي و اجراي كارخانه هاي صنعتي، تاسيس تعداد قابل توجهي شركت هاي مهندسي از ميان پرسنل شركت ايريتك، به دست آوردن چند ميليارد دلار اعتبار براي اجراي پروژه ها و تاسيس شركت در ايتاليا و آلمان براي تكميل عمليات ايريتك در ايران (شركت هاي ايراسكو و ايريكا) و ادامه همكاري با شركت هاي خريدار شركت قبلي ايتاليم پيانتي (شركت SMS در ايتاليا و آلمان).
به اين ترتيب هم اكنون مي توان ادعا كرد كه در ايران نيز انتقال تكنولوژي و دانش فني به طور وسيعي رخ داده است و اگر به آن توجه و پرداخته شود مي توان الگوي راهبردي مناسبي از آن به دست آورد.
استمرار همكاري شركت ايريتك با دو موسس خود يعني شركت ملي فولاد ايران و شركت ايتاليم پيانتي (اس ام اس) در چارچوب پروژه عظيم فولاد مباركه با هدف انتقال تكنولوژي و دانش فني بوده و ثمرات پرباري نيز از خود به جا گذاشته است. امروز و در ادامه راه شركت اس ام اس همچنان درصدد تقويت اين ارتباط بوده ولي دو موسس داخلي شركت ايريتك با محصور بودن در قوانين دست و پا گير و دور افتادن از اهداف اوليه شان، از اين دستاورد خود فاصله گرفته اند اما مديران و كاركنان ايريتك با عشق و ايمان هنوز به راه خود ادامه مي دهند و به بذل توجه نهاد مادر تخصصي خود (ايميدرو) اميدوارند.
فولاد
