به گزارش ماین نیوز، زغال سنگ نام کانی سیاه رنگی است که از پسماند مواد گیاهی دوران های قدیم زمین شناختی در میلیون ها سال پیش تشکیل شده و به عنوان سوخت و ماده اولیه برخی صنایع مورد استفاده قرار می گیرد.
این نخستین تعریفی است که با جست و جو در صفحات مجازی با عنوان کلمه زغال سنگ به دست می آید. این ماده ارزشمند که یکی از منابع تجدید ناپذیر طبیعت به شمار می رود، در روزهایی که گذشت، بهانه ای برای گردهمایی افرادی بود که هریک به نوعی با آن ارتباط دارند.
سومین کنگره ملی زغال سنگ کشور برای بار دوم در دانشگاه صنعتی شاهرود برگزار شد. دانشگاهی که وجودش از معدن شکل گرفته و اکنون نیز دارای بالاترین رتبه های علمی در این حوزه است.
این کنگره را 10 نفر از مهمانان خارجی نیز همراهی کردند. حضور آنان از کشورهایی صاحب نام و دارای فناوری در حوزه معدن مانند اوکراین، روسیه، استرالیا و انگلستان زمینه را برای همکاری بیشتر دانشگاهیان و معدن کاران ایرانی با آنان فراهم می کند.
اما در خلال این گردهمایی بزرگ آنچه که شاید بیش از هر موضوع دیگری پررنگ تر به نظر می رسد، صحبت های مدیرانی است که سال ها عمرشان را در معادن زغال سنگ سپری کردند و امروز باید نفس های به شماره افتاده معادن خود را به نظاره بنشینند، به این امید که شاید دستی به کمک آن ها آید.
در نخستین روز از این کنگره نشستی تخصصی با عنوان 'بحران زغال سنگ و راه های خروج از آن' با حضور مدیران ارشد معادن زغال سنگ کشور و تعدادی از کارشناسان در تالار کوثر دانشگاه صنعتی شاهرود برگزار شد.
صاحب نظران دلایل مختلفی را برای وضعیت رو به افول معادن به خصوص در حوزه زغال سنگ مطرح می کنند که گستره آن از کارگران و تجهیزات تا دولت مردان و قانون گذاران را در بر می گیرد.
نخستین دوره های اکتشاف زغال سنگ در ایران به دهه 40 باز می گردد که بهره برداری های کوچک مقیاسی به ویژه در رشته کوه البرز انجام می شد.
از سال 52 تا 86 بازه ای حدود 30 ساله است که برخی از آن با عنوان دوران شکوفایی زغال سنگ در کشور یاد می کنند و البته برخی دیگر نیز نقدهایی را به عملکرد مدیران در این بازه زمانی وارد می دانند.
اما از سال 86 به بعد این شرایط آرمانی به سر رسید و سایه مشکلات بسیاری به ویژه مسائل مالی بر معادن زغال سنگ کشور گسترده شد.
افزایش تورم از یک سو و بیشتر شدن واردات زغال سنگ و کک از سوی دیگر عرصه را بر معادن تنگ کرد. در این میان تنها زمان هایی آن هم بسیار کوتاه به دلایل مختلف همچون ممنوع شدن واردات، افزایش قیمت جهانی و یا خرید زغال سنگ های دپو شده، کمی این معادن را رونق بخشید.
رییس پارک علم و فناوری استان سمنان مهم ترین مشکلات معادن زغال سنگ ایران در سال های اخیر را در چندین بخش طبقه بندی می کند.
دکتر سید محمد اسماعیل جلالی با اشاره به اینکه مشکلات مرتبط با طبیعت از آن دست معضلاتی است که باید با آن ها کنار آمد، می افزاید: یک نواخت نبودن لایه های زغال سنگ، کانسارهای با تراکم شکستگی زیاد، شیب دار بودن لایه ها و در نتیجه افزایش عمق آن ها و همچنین برخورد به آب های زیرزمینی از جمله دلایلی است که کار در معادن را سخت تر می کند.
وی با بیان اینکه ایران سهم چندانی از ذخایر زغال سنگ دنیا ندارد، به مقایسه تولید در ایران و شش کشور صنعتی می پردازد و می گوید: در سال 2013 سهم تولید ایران فقط 0.25 درصد بوده در حالی که چین به تنهایی نیمی از زغال سنگ دنیا را تولید می کرد و کشورهای ایالات متحده و هند هرکدام 11 درصد تولید داشته اند.
بیشترین زغال سنگ تولید شده در کشور، زغال سنگ کک شو است که برای تولید فولاد به روش کوره بلند به کار می رود و تنها تولید کننده فولاد به این روش در کشور نیز ذوب آهن اصفهان است. بنابراین بزرگ ترین و شاید بتوان گفت تنها خریدار این نوع زغال به شمار می رود.
جلالی در این خصوص یادآور می شود: 97 درصد از معادن زغال سنگ ایران حرارتی و فقط سه درصد از آن ها کک شو هستند، حال آنکه بیش از 90 درصد تمرکز تولید کنندگان بر زغال سنگ کک شو بوده و به زغال حرارتی کم تر توجه می کنند.
نکته دیگری که با مقایسه آمارهای جهانی تولید زغال سنگ به آن برمی خوریم، کاهش تولید آن در کشورهای اروپایی و پیشرفته است و افزایش تولید جهانی به دنبال افزایش تولیدی است که در آسیا شکل گرفته است.
کشورهای اروپایی دیگر به زغال به عنوان سوختی از نوع انرژی پاک نگاه می کنند و به این دلیل در حال کاهش تولید آن به روش های سنتی هستند. در روش های نوین دیگر زغال سنگ از معادن استخراج نمی شود و گازی که از آن به دست می آید در نیروگاه های سیکل ترکیبی برای تولید برق به کار می رود.
نیروگاه طبس نخستین و تنها نیروگاه حرارتی در حال ساخت کشور است که سوخت خود را از زغال سنگ تامین می کند. یکی از مواردی که منتقدان به دوران شکوفایی زغال سنگ کشور مطرح می کنند، پیشرفت نکردن در استفاده از فناوری های نوین و تغییر نکردن ساختار معادن نسبت به سال های پیش است.
دسته دوم مشکلات قانونی و مدیریتی است که رییس پارک علم و فناوری استان سمنان در این خصوص می گوید: نبود قوانین صیانتی، تدوین نشدن برنامه های کلان در حوزه زغال سنگ و شفاف و کافی نبودن قوانین موجود از جمله مواردی است که به بخش های مدیریتی کشور باز می گردد.
این عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شاهرود، با انتقاد از برخورد سلیقه ای برخی سیاست مداران با معادن، به نبود سیاست گذاری صحیح در حلقه های زنجیره تولید تا مصرف اشاره و بیان می کند: گاهی تعداد این حلقه ها کم و مدیریت زنجیره نیز آسان است اما در صنعت فولاد که زغال سنگ نیز یکی از حلقه های آن است، زنجیره طولانی بوده و نبود سیاست گذاری و مدیریت درست، ضربه های جبران ناپذیری به این حوزه وارد می کند.
دو سه سالی است که واژه جدیدی به ادبیات سیاسی کشور وارد شده و منتقدان به نحوه خصوصی سازی برخی زیرمجموعه های دولتی از آن ها با عنوان 'خصولتی' یاد می کنند. چرا که می گویند از بدنه دولت جدا شده اما به طور کامل خصوصی نشده و از برخی امتیازات هر دو دسته بی نصیب مانده است.
مدیر عامل شرکت معادن زغال سنگ البرز شرقی که تشکیلات زیر نظر خود را یکی از قربانیان این واگذاری ها می داند، می گوید به نحوه عملکرد سازمان خصوصی سازی معترض است و در این خصوص به مراجع قضایی شکایت کرده است.
فرود احمدی بختیاری تأکید می کند: دولت املاک البرز شرقی را جدا کرده و شرکتی زیان ده را به ذوب آهن اصفهان فروخته در حالی که اکنون این شرکت حتی برای دریافت تسهیلات بانکی وثیقه ای ملکی در اختیار ندارد.
همچنین مشاور این شرکت تنها مشکل پیش روی آن را نبود نقدینگی عنوان می کند و می گوید: شرکت زغال سنگ البرز شرقی در مدت دو ماه توانسته است بدون صرف هزینه بازده خود را با آموزش، نظارت و کنترل، شش درصد افزایش دهد، پس می توان شرکت را از ورشکستگی نجات داد.
اما شاید بتوان آنچه را که همه فعالان این عرصه بر آن اتفاق نظر دارند نبود مرجعی قدرتمند در تصمیم گیری های بخش معدن کشور دانست.
با نگاهی گذرا به فعالیت های وزارت صنعت، معدن و تجارت شاید این ایده دور از ذهن نباشد که معدن در این مجموعه فرزند کوچک تری است که کم تر از صنعت و تجارت به آن توجه می شود.
بنابراین موضوع تشکیل انجمنی صنفی در مجموعه معدن کاران بخش زغال سنگ، در این کنگره مطرح شده و به تصویب رسیده است.
رییس کمیته زغال سنگ خانه معدن ایران، بر تدوین معیار مناسب برای تعیین قیمت زغال سنگ تأکید دارد. محمد مجتهد زاده با اشاره به بازار انحصاری خرید زغال سنگ در کشور می گوید: مشکل قیمت گذاری در سال های پیش وجود نداشت چرا که تمام مجموعه متعلق به شرکت ملی فولاد بوده و خرید و فروش در قالب بودجه این شرکت انجام می شد.
وی در ادامه بیان می کند: پس از شکل گیری چندین بخش خصوصی و منسجم تر شدن تولیدات آن ها، کمیته پشتیبانی زغال سنگ در وزارت خانه متبوع ایجاد شد تا راه حلی برای قیمت گذاری پیدا کند به این روش که قیمت تمام شده در یکی از معادن به عنوان شاخص تعیین شده و در جلساتی با حضور خریدار و فروشنده این قیمت نهایی می شد.
مجتهدزاده معتقد است در دولت یازدهم با وجود بهتر شدن وضعیت کشور در بسیاری از مسائل، در بخش تولید زغال این تنها منفذ حیات معادن خصوصی از میان رفته است.
وی می افزاید : در دو سال گذشته قیمت تمام شده زغال سنگ دست کم 30 درصد افزایش داشته در حالی که قیمت فروش هیچ تغییری نکرده و حتی شرکت ها در دریافت همین مبالغ نیز با مشکلاتی مواجه هستند.
رییس کمیته زغال سنگ خانه معدن ایران با اشاره به مصوبه این کمیته در سال 94 مبنی بر افزایش 14 درصدی قیمت زغال سنگ، تأکید می کند: این مصوبه مورد تأیید وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی و وزیر صنعت، معدن و تجارت قرار گرفت اما با گذشت نیمی از سال 95 هنوز با قیمت سال 93 به فروش می رسد.
مجتهدزاده اضافه می کند: این دو نشانه یعنی تعیین نشدن قیمت پوشاننده و نبود اطمینان به دریافت وجه حاصل از فروش به هر گروه خصوصی واقعی که می خواهد از اعتبارات خود هزینه کند می گوید که دیگر سرمایه گذاری نکند.
پای صحبت هریک از دست اندرکاران معدن کشور که بنشینی موضوعی دیگر مطرح می شود. مدیر عامل شرکت صنعتی و معدنی شمالشرق مسایل اجتماعی و کارگری را نیز مدنظر دارد و با اشاره به افزایش بهای بیمه تأمین اجتماعی که با توجه به شرایط بد اقتصادی متوجه تولید کننده است، می گوید: در هیچ دوره شش ماهه ای قیمت زغال سنگ داخلی از وارداتی بیشتر نبوده در حالی که پول زغال های خارجی به صورت نقد پرداخت می شود اما پرداخت بهای زغال سنگ داخلی به راحتی انجام نمی گیرد.
علی نصیری می افزاید: بیش از 54 درصد بهای تمام شده هر تولید کننده ای وابسته به نیروی انسانی است و درصورت پرداخت نشدن این مبلغ چه کسی پاسخگوی مشکلات اجتماعی ناشی از آن است؟
مشکلات مرتبط با تأمین نیروی انسانی متخصص نیز یکی از موضوعاتی است که کم تر مورد توجه قرار می گیرد. به کارگیری نیروهای غیرمتخصص، تناسب نداشتن برون داد های دانشگاه ها با تقاضای جامعه معدنی، ناکارآمد بودن نیروهای تازه فارغ التحصیل و همچنین نامتناسب بودن هرم تحصیلات دانشگاهی با بخش معدن از مواردی است که کارشناسان در این خصوص مطرح می کنند.
در تأمین نیروی انسانی برای معادن فاصله میان کارگر تا کارشناس یک حلقه گم شده دارد. تکنسین ها در سال های اخیر نایاب شده اند و افرادی دارای مدارک تحصیلی فوق لیسانس و دکتری به جامعه معدنی افزوده شدند که مسلما تمایلی برای پذیرش این مسئولیت نخواهند داشت.
از طرفی دانشگاه ها نیز در پذیرش اعضای هیات علمی ظرفیتی محدود دارند و به راستی چگونه می توان برای این تعداد نیروی انسانی تحصیل کرده شغلی متناسب به وجود آورد؟
سومین کنگره ملی زغال سنگ ایران به خط پایان رسید و بیانیه ای از طرف شرکت کنندگان برای حمایت بیشتر از این صنعت تدوین شد که برای وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز فرستاده می شود. کنگره بعدی دو سال آینده خواهد بود و باید منتظر ماند و امیدوار بود موضوعات مطرح شده از سوی شرکت کنندگان در گردهمایی آینده تغییر کرده و پیام آور خبرهایی خوش برای هم وطنان باشند.
زغالسنگ
