ماین نیوز - تالاب‌های خشک‌شده؛ منشا تولید گرد و غبار تهران

معادن شن و ماسه، متهم ردیف اول ریزگردها نیستند

تالاب‌های خشک‌شده؛ منشا تولید گرد و غبار تهران

پدیده گرد و غبار به عنوان یکی از عوامل آلودگی هوای نقاط مختلف کشور از استان‌های جنوب‌غربی گرفته تا کلانشهر تهران به شمار می‌آید.

به گزارش ماین نیوز، کارشناسان دلایل مختلفی را در ایجاد این گرد و غبار دخیل می‌دانند که البته بخش عمده‌ای از آن از کشورهای همسایه آمده و مابقی نیز منشأ دیگری دارد. جدال کارشناسان محیط‌زیست و منابع طبیعی با معادن شن و ماسه اطراف تهران به دلیل آنکه آن را منبع اصلی آلودگی هوای تهران و ایجاد گرد و غبار می‌دانند یک بحث دیرینه است. اگر بخواهیم نگاه ریزبینانه‌تری به فعالیت معادن شن و ماسه کشور داشته باشیم، درخواهیم یافت بسیاری از معادن فعال شن و ماسه تهران به طور تقریبی از روش‌های نوین برای تولید و استحصال شن و ماسه استفاده کرده و با استفاده از تجهیزاتی همچون بک فیلترها، میزان ورود گرد و غبار را به هوای محیط به حداقل رسانده‌اند.

گرد و غبار معادن شن و ماسه
بر اساس مطالعات و بررسی‌های انجام شده، معادن شن و ماسه نقش کمرنگی در ایجاد ریزگردها و گرد و غبار پایتخت دارند و گرد و غبار موجود در هوای تهران دو منشا داخلی و خارجی عمده دارد که بخش داخلی آن به افزایش بیابان‌ها و همچنین زمین‌های بدون پوشش گیاهی باز می‌شود. کارشناسان محیط‌زیست می‌گویند معادن شن و ماسه تهران تنها یکی از عوامل تاثیرگذار بر میزان آلودگی هوای تهران بوده و دلایل متعدد دیگری همچون «چرا»ی بیش از حد دام‌ها و افزایش بیابان‌های اطراف تهران از دیگر عوامل زیست‌محیطی موثر بر آب و هوای شهر است.

کارشناس بازرسی سازمان حفاظت محیط‌زیست و منابع‌طبیعی نیز درباره معادن شن و ماسه و نقش آنها در آلودگی هوای تهران گفته بود: یکی از بدیهی‌ترین مشکلات معادن شن و ماسه ایجاد گرد و غبار است که با وجود دستگاه‌های نظارتی همچون محیط‌زیست و سازمان‌های صنعت، معدن و تجارت به‌عنوان متولی این بخش، باز هم شاهد بروز مشکلاتی هستیم که برای رفع این مشکل باید برنامه‌ریزی و همچنین سرمایه‌گذاری کرد.

تورج فتحی با بیان اینکه با توجه به آمار و اطلاعات ارائه شده بیشترین مشکل آلودگی هوای تهران مربوط به ذرات معلق است، گفت: معادن شن و ماسه و کارخانه‌های وابسته به آن، تنها یکی از عوامل تولید گرد و غبار هستند اما مشکل اینجاست که نمی‌توان برای ذرات معلق موجود در هوا سهم عوامل تولیدکننده را مشخص کرد. اگر سهم عوامل مشخص شود از این طریق می‌توان با این عوامل برخورد کرده و مدت زمان مشخصی را برای رفع منابع آلودگی تعیین کنیم و اگر اقدامی برای رفع مشکل انجام نشود آنها را جریمه کرده یا از ادامه فعالیت آنها جلوگیری کنیم.

سهم تولیدکنندگان گرد و غبار مشخص نیست
کارشناس بازرسی سازمان حفاظت محیط‌زیست و منابع‌طبیعی در ادامه گفت: درحال‌حاضر معادن شن و ماسه را به‌عنوان عامل آلودگی می‌شناسند اما به طور دقیق سهم آنها از تولید گرد و غبار مشخص نیست زیرا مطالعات دقیقی از لحاظ اندازه‌گیری میزان ذرات معلق نسبت به منابع تولیدکننده انجام نشده و ممکن است در صورت مطالعه و ارزیابی، سهم معادن در مقابل دیگر منابع بسیار ناچیز بوده یا برعکس بالا باشد. وی معتقد است قبل از اینکه تصمیمی برای تعطیلی معادن در روزهای مشخصی گرفته شود یا بخشی از فعالیت‌های خدماتی شهر را متوقف کنند، باید در شرایط جوی مناسب که خبری از آلودگی نیست سهم منابع مختلف در ایجاد آلودگی و تولید ریزگردها را بررسی کرده و سپس تصمیمات مدیریتی را بگیرند.

فتحی افزود: یکی دیگر از عوامل ایجاد ریزگردها در هوای پایتخت که کمتر به آن توجه شده «چرا»ی بی‌رویه دام‌ها در مراتع اطراف استان تهران است. به‌عنوان مثال در محدوده محور جاده قدیم تهران- قم یا تهران- ساوه مراتع بسیاری وجود دارد که به شکل قشلاق، دامداران از اواخر اسفند تا پایان فصل بهار از آن استفاده کرده و دام‌های خود را برای «چرا» به این مناطق می‌آورند.

بادهایی که از جنوب و شرق می‌وزند
مسئول پروژه مطالعات گرد و غبار سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور با بیان اینکه بادهایی که از جنوب و جنوب شرقی می‌وزند، فعال شده‌اند و جنوب تهران تبدیل به بیابان و منشا تولید گرد و غبار شده در ادامه گفت: بخشی از فرآیندهای فرسایش بادی به تولید گرد و غبار منجر می‌شود و به طور معمول این گرد و غبار شامل ذرات زیر ۲۰میکرون می‌شود.

به گزارش سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی، رضا شهبازی در ادامه افزود: برخی از مخاطرات زمین‌شناختی اثر لحظه‌ای دارند و اثرگذاری آن به منطقه خاصی محدود می‌شود مانند سیل، زلزله و رانش زمین اما پدیده‌هایی مانند تغییرات اقلیم، خشکسالی و گرد و غبار اثر لحظه‌ای ندارد و درجه تاثیر آن نیز مانند سیل و زلزله نیست، بلکه به صورت فرسایشی و در بلندمدت اثرگذار هستند.

وی درباره منشا داخلی یا خارجی گرد و غبار گفت: هر دو منشا گرد و غبار اکنون گسترش دارد و با توجه به فصل، ویژگی‌های پوشش سطحی منطقه، جریان‌های عمومی و محلی‌جوی، می‌توانند فعال یا غیرفعال باشند. این در حالی است که منشا خارجی، اثرگذاری گسترده‌تری نسبت به منشا داخلی دارد.

در حال حاضر منشا داخلی گرد و غبارها به طور عمده دامنه محلی دارند و از کشورهای عراق، سوریه، عربستان، کویت و امارات می‌آیند.

شهبازی تاکید کرد: ویژگی‌ها و مولفه‌هایی که ترکیب آنها باعث می‌شود یک منطقه کانون گرد و غبار شود، شامل اراضی صاف، هموار، خشک و بدون پوشش محافظ سطحی (شامل پوشش گیاهی یا هر نوع پوشش محافظ دیگر)، پوشیده از رسوبات یا خاک ریزدانه است که در معرض باد با سرعت بیش از آستانه فرسایش قرار بگیرد.
مسئول پروژه مطالعات گرد و غبار سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در ادامه افزود: این سازمان با تلفیق لایه‌های اطلاعاتی عوامل مشتمل بر مولفه‌های یادشده، بررسی کرده و بر اساس مجموعه اطلاعات موجود در سازمان یا اطلاعاتی که از سازمان‌های مختلف جمع‌آوری شده بود و تصاویر ماهواره‌ای، پردازش داده‌ها را آغاز کرده است و در جنوب عراق، اراضی که دارای مولفه‌های تولید گرد و غبار بودند شناسایی شد. در کشور ۱۳۰ هزار کیلومتر مربع اراضی با ظرفیت منشا گرد و غبار شناسایی شده که برخی از آن با کانون‌های فرسایش بادی قدیمی مشترکند، علاوه بر آن تالاب‌هایی که به تازگی خشک شده‌اند یا اراضی کشاورزی که به دلیل کم‌آبی یا سوءمدیریت رها شده‌اند، اکنون منشا گرد و غبار هستند.

شهبازی تاکید کرد: پس از شناسایی کانون‌ها، اولویت مناطق برای برنامه اجرایی مهار باتوجه به جهت بادهای غالب، تاثیرگذاری بر مراکز جمعیتی، اقتصادی، صنعتی و کشاورزی و همچنین درجه خطررسانی، ترکیب شیمیایی و کانی‌شناسی آلاینده‌ها انجام می‌شود. در آخر باید توجه کرد که ممکن است حجم کمتری از گرد و غبار، آلایندگی بیشتری تولید کند.

وی تصریح کرد: باتوجه به ماموریت محوله از طرف ستاد ملی گرد و غبار به سازمان زمین‌شناسی به عنوان نماینده وزارت صنعت، معدن و تجارت و نیز تاکید وزیر صنعت، معدن و تجارت و رییس سازمان، اقدامات درباره شناسایی کانون‌های گرد و غبار، تعیین ترکیب شیمیایی و کانی‌شناسی آلاینده‌ها و درجه خطررسانی آنها در دستور کار قرار دارد.

جمع‌آوری بانک اطلاعاتی
مسئول پروژه مطالعات گرد و غبار سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور گفت: جمع‌آوری بانک اطلاعاتی از ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی خاک و رسوبات سطحی در برخی از کانون‌های بارز آغاز شده و نمونه‌برداری از سطح زمین در خوزستان، پهنه‌های خشک شده حاشیه دریاچه ارومیه، جنوب قزوین، جنوب کرج، جنوب تهران و شمال قم انجام شده است.

همچنین نمونه‌های اتمسفری با همکاری دانشگاه‌ها و مراکز دانشگاهی و پژوهشی و همچنین استفاده از ظرفیت‌های استانی سازمان در خوزستان و اصفهان در حال برداشت است.

وی در ادامه افزود: سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی در نظر دارد با حمایت ستاد ملی مقابله با پدیده گرد و غبار و همکاری سایر دستگاه‌ها در موضوع شناسایی ترکیب گرد و غبار و کمک به اولویت‌بندی آنها در سطح کشور یک برنامه زمانی ۳ ساله به صورت کامل داشته باشد و نیز در یک برنامه یک ساله پوشش اطلاعاتی ترکیب فیزیکی و شیمیایی را در مناطق بحرانی کشور اجرا کند.

شهبازی تصریح کرد: از دیگر اثرات گرد و غبار بیماری‌های تنفسی است زیرا ریزگردها می‌توانند تا اعماق سیستم تنفسی و نایژک‌ها نفوذ کنند. گرد و غبار به ویژه اگر از ذرات رسی باشد، دارای این ظرفیت است که ذرات معلق و آلاینده‌های دیگری مانند فلزات سنگین را که کاتیونی و ناشی از سوخت‌های فسیلی، بنزین، صنایع و تردد ماشین‌ها هستند را جذب کرده و وارد سیستم تنفسی کند. ذرات گرد و غبار برخی بیماری‌های دیگری هم سبب می‌شوند که وزارت بهداشت در حال شناسایی آنهاست و ما نیز در برخی قسمت‌ها با آنها همکاری می‌کنیم.

مسئول اداره علوم زمین مرکز پژوهش‌های کاربردی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در ادامه گفت: تاثیرات اقتصادی بر خدمات شهری و روستایی از دیگر اثرات مخرب بوده چنانکه در بهمن۹۳ در شهر آبدانان شاهد بودیم که بروز گرد و غبار موجب اختلال و از کار افتادگی شبکه برق و به دنبال آن مشکلاتی در انتقال آب در شهر شد. وی اختلال در سیستم حمل‌ونقل، تردد ریلی، تصادفات، حجم بالای خسارت روزهای تعطیلی در کشور را از دیگر مضرات پدیده گرد و غبار عنوان کرد و افزود: ۱۰سال پیش تنها در ۲ استان چالش گرد و غبار داشتیم، استان خوزستان به صورت مقطعی در برخی روزها و آن هم در برخی ماه‌های گرم و خشکسال و در منطقه سیستان و بلوچستان توفان ماسه و گرد و غبار را با هم داشتیم ولی متاسفانه امروز شاهد درگیر شدن ۳۱ استان کشور با این پدیده هستیم و حدود ۱۷ استان کشور خود دربردارنده کانون‌ها هستند، چنانکه درقسمت شمال شرقی استان گلستان نیز منشا گرد و غبار وجود دارد و استان گیلان هم متاثر از این پدیده است.