ماین نیوز - کارخانه سيمان يا موزه صنعت كشور

چهره ناشناخته تهران به روايت احمد مسجدجامعي

ماین نیوز: ظهر هنگامي که به بوستان رسيديم، همراه با کارگران آنجا و در اتاق کوچک نگهباني با نان بربري تازه و پنير پاستوريزه و چاي شيرين، صبحانه را صرف کرديم. آقاي غفوري، معاون اجتماعي شهرداري منطقه و سپس آقاي مهندس کتان باف، شهردار جديد منطقه 20 به ما ملحق شدند و بعد از سلام و عليک عنوان کردند که از حضور ما در منطقه بي اطلاع بوده اند و اين خبر تازه به آنها رسيده است. بعد از صحبتي کوتاه با آنها پيرامون مواردي که تا اينجاي ديدارمان از چشمه علي و اطراف به آن برخورده بوديم، به همراه هم به سمت کارخانه سيمان به راه افتاديم. هفته پيش در حاشيه جلسه اي، به طور اتفاقي با آقاي ماروني صاحب کارخانه سيمان ري برخورد کردم. در اين ملاقات ايشان از بنده خواستند ديداري از اين کارخانه داشته باشم. آقاي ماروني عنوان کردند طرح هاي مهمي براي توسعه گردشگري در اين منطقه با محوريت کارخانه سيمان دارند که مشکلاتي براي آن درست کرده اند و براي حل مشکلات کمک مي خواستند؛ به ايشان گفتم که احتمالاً در يکي دو هفته آينده ديداري از اين منطقه خواهم داشت. ايشان توضيح دادند دفتر کار شان در همان جاست و هر هنگام که به کارخانه بياييد من هم خواهم بود و توضيحات مفصلي مي دهم. از اين رو احتمال مي دادم که در محل کارخانه حضور داشته باشند. هنگامي که به سمت کارخانه راه افتاديم، دوستان گفتند آقاي ماروني امروز در کارخانه نيستند چون نمي دانستند که ما امروز آنجا مي رويم، اما درخواست کردند که در هفته هاي آينده حتماً ميهمان آنها باشيم. بعد از اين اتفاقات به دوستان گفتم شايد حضور ما بدون آقاي ماروني در اين کارخانه خيلي مفيد نباشد اما چون تا اينجا آمده ايم، ديداري از آن داشته باشيم. در هفته هاي بعد که به خاطر ايام محرم ديداري از ري خواهيم داشت، با حضور آقاي ماروني دوباره از کارخانه ديدن کرده و اطلاعات دقيق را درباره اين کارخانه از زبان ايشان خواهيم شنيد. بر همين اساس، بعد از هماهنگي با نگهباني، از در شمالي وارد کارخانه شديم، که در خيابان معدن واقع شده است و در ادامه به خيابان شهيد سرگرد محمدي مي رسد. يکي از خطوط ريلي که محصولات کارخانه را از طريق واگن هاي باري به راه آهن سراسري مي رساند، از همين خيابان عبور مي کرد. از پشت ديوارهاي کوتاه کارخانه، بناهاي بزرگ و بتوني کارخانه ديده مي شد و با اينکه رنگ کهنگي و قديمي روي آنها نشسته بود اما همچنان عظمت خود را حفظ کرده بود. در سمت شرق کارخانه و خارج از محوطه آن نيز يک سوله بتوني فراخ و بزرگ که ارتفاع بسياري هم داشت به چشم مي خورد و هرچند خارج از ديوارهاي کارخانه احداث شده بود ولي معلوم بود متعلق به کارخانه است و به احتمال زياد محل انبار سيمان هاي توليدي بود. کار احداث اين کارخانه در سال 1307، درست بعد از آنکه کلنگ احداث راه آهن سراسري ايران به زمين خورد، شروع شد. از آنجا که احداث راه آهن نياز به سيمان داشت و واردات آن هم نياز به سرمايه هنگفتي داشت، تصميم بر اين گرفته شد تا با احداث اين کارخانه، نياز به سيمان رفع شود. کارخانه در سال 1312 به طور رسمي افتتاح شد. کار احداث اين کارخانه بر عهده مهندسان آلماني بود. اولين تجهيزات کارخانه نيز از شرکت «افل اسميت» دانمارک بود. خط دوم توليد اين کارخانه در سال 1315 و خط سوم هم بعد از آن به بهره برداري رسيد. اين کارخانه تا سال1363 همچنان در اين منطقه فعال بود و بعد از آن به علت آلودگي هاي زيست محيطي تعطيل شد.علت احداث اين کارخانه در اين مکان، به دليل وجود مواد اوليه سيمان در کوه هاي اين منطقه، از جمله کوه سرسره و کوه طبرک و کوه بي بي شهربانو بود، البته درست است که کشور در آن برهه از زمان از واردات سيمان بي نياز شد اما آسيب هاي زيادي هم به اين منطقه تاريخي وارد آمد. به هر حال اين کارخانه نخستين کارخانه توليد سيمان در ايران است و شايد به همين دليل است که آقاي ماروني براي آن طرح هاي بزرگي در سر دارد. در ادامه ديدارمان و بعد از مشاهده اطراف کارخانه، از در آهني بزرگي وارد کارخانه شديم. از همان ابتدا وضعيت کارخانه نشان مي داد که سال هاست تعطيل است و چرخ هاي آن خيلي وقت است که ديگر نمي چرخد. در هر گوشه از محوطه کارخانه انبوهي از وسايل روي هم انباشته شده، پنجره هاي بناها شکسته شده و بخشي از ديوارها و سقف هاي آن ريخته بود. با اين حال مجموعه بنا هنوز سرپا و محکم نشان مي داد. در گوشه اي از محوطه، شيرآلات و تجهيزات قديمي کارخانه را روي هم تلنبار کرده بودند. روي اين شيرآلات، نام و علامت شرکت هاي سازنده آن به چشم مي خورد. ورود به بناهاي کارخانه امکانپذير نبود چون در برخي از آنها قفل بود و بعضي از آنها هم به سبب رعايت موارد ايمني امکان دسترسي نداشتند. در گوشه اي از محوطه کارخانه منزل نگهبان ديده مي شد که اطلاعي از وضعيت قديم و جديد کارخانه نداشت. او براي آن که حوصله اش سر نرود، مرغ و خروس و کبوتر نگهداري مي کرد. البته با سوالاتي که از او راجع کبوترها کردم معلوم شد که شناخت زيادي از کبوتر هم ندارد و فقط به نگهداري آنها مشغول است.
بعد از بازديد از قسمت شمالي کارخانه، تصميم گرفتم که بازديد مفصل از کارخانه را به يکي دو هفته آينده و با حضور آقاي ماروني موکول کنم، لذا از همان جا که آمده بوديم، بازگشتيم. بعد از خروج از کارخانه، سوار ماشين شده و به سمت حرم عبدالعظيم به راه افتاديم تا زيارت کنيم. در بين راه با آقاي شهردار درباره اين کارخانه و پهنه چشمه علي و مجموعه هاي تاريخي و جاذبه هاي گردشگري اطراف آن صحبت کردم. به ايشان گفتم زمينه تبديل اين کارخانه به موزه بزرگ صنعت وجود دارد و مي توان اين منطقه را تبديل به يکي از قطبهاي مهم گردشگري کرد. علاوه بر اينها طرحي نيز توسط آقاي دکتر رفيعيان، رئيس گروه شهرسازي دانشگاه تربيت مدرس، براي چشمه علي و محدوده هاي اطراف آن آماده شده که با اجراي اين طرح ها شاهد تحول خوبي در اينجا خواهيم بود. از آقاي شهردار خواستم تا مقدمات جلسه اي را با آقاي ماروني و دکتر رفيعيان و ميراث فرهنگي و مديران صنعتي و ديگران فراهم کند تا بتوان اين کار را تسريع کرد. در ادامه صحبت هايمان، آقاي غفوري هم اشاره کردند که در زمان آقاي کرباسچي نيز مطالعاتي در اين محدوده با محوريت چشمه علي، ابن بابويه و برج طغرل، توسط مهندسين مشاور مهرآزان انجام شد که اجرا نشد و مي توان از ايده هاي اين طرح نيز استفاده کرد. آقاي شهردار قول داد تا جلسه اي را در اين زمينه برگزار کند. بعد از آن به مساله کارخانه سيمان تهران، که در پشت کوه بي بي شهربانو قرار دارد و آلودگي هاي آن اشاره کردم و به ايشان گفتم اين آلودگي ها براي مردم شهرري و روستاهاي اطراف آن معضلات عديده اي فراهم آورده و بايد هر چه زودتر در اين زمينه اقدامي صورت گيرد و عنوان کردم علاوه بر آن فعاليت هاي اين کارخانه آسيب هاي فراواني به بخش هاي تاريخي ري همچون کوه بي بي شهربانو و کوه طبرک زده است، چراکه مواد اوليه آنها در اين کوه ها قرار دارد و براي به دست آوردن مواد اوليه تا ده ها متر در دل اين کوه ها پيش رفته اند. قرار شد تمام اين جريانات در جلسه اي که با دستگاه هاي ذيربط و افراد محلي و سرمايه گذاران برگزار مي کند، مطرح و درباره آنها بحث و بررسي شود.