به گزارش ماین نیوز، در اين ميان، برنامه‌ریزی در خصوص مديريت صادرات در بخش معدن باهدف صادرات محصولات باارزش افزوده بالا به‌عنوان راهبردی كليدی براي تحقق اين مهم امری اجتناب‌ناپذیر است.
«بهشت زمین‌شناسی» و « آلبوم مواد معدنی» ازجمله اسامی است که به دلیل وجود بیش از ۶۰ ماده معدنی، به ایران نسبت داده‌اند.
باوجود این، جایگاه ایران فقط در تنوع مواد معدنی قابل‌توجه نیست و از نظر ذخایر معدنی هم با حدود ۴۰ میلیارد تن ذخیره قطعی شناخته‌شده، در رتبه هشتم جهانی قرار دارد. البته این در حالی است که تنها در ۷ درصد از مساحت کشور ( در حدود ۱۰۰ هزار کیلومترمربع ) کار اکتشافی صورت گرفته است و افزایش این عدد بسیار محتمل است.
علی‌رغم وجود ظرفيت معدني فراوان در كشور اين بخش سهم بسيار ناچيزي را در اقتصاد به خود اختصاص داده است و اين بخش هیچ‌گاه نتوانسته به‌عنوان بخشي پيشرو در اقتصاد و صنعت کشور مطرح باشد.
در شرایطی که از سهم کمتر از ۱% بخش معدن و سهم تقریباً ۵% با احتساب حلقههای صنعتی بعدی ارزش‌افزوده معادن در تولید ناخالص داخلی نام برده میشود، بديهي است با توجه به ظرفيت‌هاي بالقوه اين بخش و همچنین تجربه‌های کشورهای معدن خیز، متأسفانه در برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌ها، نگاه صحيحي به آن نشده و درك صحيحي از زنجيره ارزش بالاي اين بخش در بين سیاست‌گذاران وجود نداشته است.
علاوه بر این، ظرفیت‌ها و دارایی‌های معدنی کشور میتواند زمین‌های بسیار توانمند برای ایجاد اشتغال پایدار در کشور باشد. اهمیت بخش معدن در این مورد وقتی حائز اهمیت می‌گردد که این نکته قابل‌توجه قرار گیرد که بسیاری معادن کشور در استانهای محروم و کمتر توسعه‌یافته قرار دارند و در صورت فعالیت و تولید میسر اقتصادی میتواند ابزاری بسیار قدرتمند برای محرومیت‌زدایی از این مناطق باشد.
اما متأسفانه باوجوداینکه حداقل ۳۵ درصد اشتغال کشور و بیش از ۳۸ درصد از تولید ناخالص ملی تحت پوشش وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت قرار دارد، سهم بخش معدن از این میزان اشتغال بسیار اندک و در سال جاری نزدیک به ۱۳۰ هزار نفر در بخش معدن و ۲۰۰ هزار نفر در بخش فرآوری سنگها و تولیدات معدنی مطرح می‌گردد.
در سال‌های گذشته بخش‌های مختلف اقتصادی کشور متأثر از رکود سراسری، علاوه بر اینکه ظرفیت تولیدشان کاهش‌یافته است، برخی از آن‌ها به تعطیلی نیز کشیده شده است. اما بخش معدن با تکیه‌بر مواد اولیه داخلی نه‌تنها کمتر شاهد تعدیل نیرو در معادن نبوده بلکه صدور پروانه‌های جدید اکتشاف و استخراج زمینه اشتغال بیشتر را هم فراهم کرده است، ازاین‌رو فعال‌سازی نیروی انسانی در بخش معدن اولویت بالایی پیداکرده است.
آنچه تا اینجا بیان شد نشانگر ظرفیت‌های بالای بخش معدن در اثرگذاری بر تولید ناخالص داخلی و همچنین اشتغالزایی قابل‌توجه در کشور است. اما نکته‌ای که تضمین‌کننده این دو مهم است، فعال‌سازی حلقههای ارزش‌افزوده و فرآوری سنگهای معدنی در کشور و جلوگیری از خام فروشی است.
برای بررسی این موضوع حلقههای ارزش‌افزوده سنگ‌آهن را به‌صورت اجمالی بررسی می‌کنیم.
همان‌گونه که در شکل مشخص گردیده است حلقههای ارزش‌افزوده سنگ‌آهن بعد از استخراج از معدن شامل، تغلیظ و پرعیارسازی، کنسانتره، گندله، آهن اسفنجی، فولاد خام و درنهایت مقاطع مختلف و همچنین فولادهای آلیاژی است. ( البته این حلقههای نام‌برده شده، مخصوص تولید فولاد از فرایند احیا مستقیم( فرایند پرکاربرد در ایران) هست و حلقههای مذکور در فرایند احیا غیرمستقیم سنگ‌آهن به گونه‌ی دیگری است.)
از لحاظ ارزش‌افزوده و ارزش‌آفرینی قیمت یک‌تن سنگ‌آهن خام با عیار ۶۰% در بازارهای جهانی در ماه گذشته میلادی ۸۰ دلار، قیمت یک‌تن گندله سنگ‌آهن ۱۲۰ دلار، قیمت یک‌تن شمش فولاد خام بین ۴۵۰ تا ۵۵۰ دلار ( برحسب نوع مقطع و خلوص متفاوت است ) و قیمت یک‌تن فولاد آلیاژی برحسب نوع آلیاژ و خواص مکانیکی آن حتی تا ۳۰۰۰ دلار بوده است.
البته منظور در اینجا فقط یک مقایسه ساده آماری بین قیمتها است و هزینه عوامل مؤثر دیگر نظیر مواد اولیه مصرفی، انرژی، نیرو کار، استهلاک، فنّاوری و … هم باید در نظر گرفته شود. اما آنچه مسلماً قابل‌بیان است افزایش ارزش‌افزوده و تولید ثروت با تکمیل چرخه ارزش است.
ازلحاظ اشتغالزایی، هم معادن همچون ساقه یک درخت هستند که هرچقدر شاخ و برگ بیشتری پیدا کند به همان میزان در اشتغالزایی مؤثر خواهد بود. برای مثال تولید هر یک‌میلیون تن فولاد به بیش از هزار نفر نیاز دارند. بااین‌حال این تعداد تنها به بخش ذوب برمی‌گردد و در بخش فرآوری (کنسانتره و گندله‌سازی) که حلقههای بالادستی این بخش هستند به ازای تولید هر یک‌میلیون تن گندله ۱۰۰ نفر و برای هر یک‌میلیون تن کنسانتره نیز۱۰۰ نفر مشغول به کار خواهند شد که اگر به سمت حلقههای بالادستی یعنی استخراج و اکتشاف سنگ‌آهن برویم به همان میزان اشتغال ایجاد خواهد شد. البته این اعداد و ارقام فقط مربوط به اشتغال مستقیم صنایع فرآوری سنگ‌آهن است و میزان اشتغال غیرمستقیم این صنایع به دلیل نقش پایهای و زیربنایی در توسعه صنایع مختلف بسیار بیشتر از اشتغال مستقیم آن‌ها است. برای مثال گفته میشود در ۷ طرح فولاد استانی، (که البته هنوز به بهره‌برداری نرسیده است،) با ظرفیت مجموع ۸ میلیون تنی نزدیک به ۸ هزار نفر شغل مستقیم و درمجموع نزدیک به ۶۰ هزار شغل غیرمستقیم ایجاد خواهد شد.
با این تفاسیر متأسفانه، زنجیره فرآوری در کشور ما معیوب است بطوریکه سال گذشته ۲۳ میلیون تن سنگ‌آهن به‌صورت خام صادر شد درحالی‌که در همین سال واردکننده گندله و فولاد بودیم. رشد نامتوازن حلقههای ارزش سنگ‌آهن به‌گونه‌ای است که، اکنون اگر کارخانه‌های فعلی بخواهند با ظرفیت قابل‌قبول کار کنند با کمبود ۸٫۵ میلیون تن گندله مواجه خواهند بود. حال در چنین شرایطی که معادن به‌طور مستقیم و غیرمستقیم اشتغال‌زا هستند، تکمیل زنجیره ارزش، سهم مهمی در کاهش بیکاری کشور خواهند داشت.
ترديدي نيست كه حركت بخش معدن به سمت جايگاه واقعي خود در اقتصاد و بهره‌گیری از تمامي ظرفیت‌های اين بخش، نگاه ويژه به مقوله تكميل زنجيره ارزش معدن و صنايع معدني را می‌طلبد. در اين ميان، برنامه‌ریزی در خصوص مديريت صادرات در بخش معدن باهدف صادرات محصولات باارزش افزوده بالا به‌عنوان راهبردي كليدي براي تحقق اين مهم امري اجتناب‌ناپذیر است.
