به گزارش ماین نیوز، این خبر در وهله نخست نگرانی‌هایی در خصوص رعایت مسائل زیست‌محیطی در صنایع و از جمله صنایع معدنی ایجاد می‌کرد که در این دو حوزه رعایت اصول و قوانین مورد نظر سازمان محیط‌زیست در حدی است که نیاز به صدور بخشنامه‌های جدید دارد. در این باره به سراغ کارشناس محیط‌زیست سازمان توسعه معادن و صنایع معدنی رفتیم تا از برنامه‌ها و چند و چون صنایع معدنی و معادن در رعایت الزامات زیست محیطی مطلع شویم.
معادن و صنایع معدنی ما چه آلودگی‌هایی برای محیط زیست دارند؟به‌طور عمده صنایع معدنی مانند آلومینیوم، مس، فولاد، تیتانیوم، طلا و کارخانه‌های کک‌سازی و نیز معادنی مانند سنگ‌آهن آلایندگی‌هایی شامل گرد و غبار در مرحله خردایش یا زهاب معدنی، پیت معدنی و حتی انفجارهایی که برای برداشت سنگ‌های معدنی صورت می‌گیرد دارند که خود این انفجارها دارای آلودگی صوتی و گرد و غبار هستند. این معادن در انبارها و محل دپوی سنگ‌های معدنی نیز با آلایندگی‌هایی مانند گرد و غبار و زهاب‌های معدنی حاوی فلزات سنگین و مواد شیمیایی روبه‌رو هستند. در بحث واحدهای فرآوری نیز به همین نسبت در فاضلاب‌های تولیدی و صنعتی با مشکل آلایندگی محیط‌زیست روبه‌رو هستیم ضمن اینکه این واحدها برای هوا نیز آلودگی ایجاد می‌کنند. می‌توان این‌گونه گفت که برای چند فلز مطرح مانند مواردی که یاد شد از معدن تا کارخانه‌های فرآوری، ظرفیت آلایندگی وجود دارد و از آنجایی که این صنایع، صنایع مادر محسوب می‌شوند و از طرف دیگر همه دارای درجه بالایی از آلایندگی هوا و محیط‌زیست هستند چاره‌ای جز این نمی‌ماند که این واحدها، میزان آلایندگی واحدهای تولیدی خود را کنترل و مدیریت کنند.
در بحث کنترل آلاینده‌ها، کدامیک از صنایع معدنی نیاز به کنترل بیشتر و فوری‌تری دارند؟نمی‌توانیم بگوییم کدام صنایع آلاینده‌تر هستند و کنترل و مدیریت کدامیک ارجحیت دارد زیرا میزان آلایندگی هر کدام از صنایع در بخشی مهم‌تر از دیگر بخش‌ها است. می‌توان گفت باید همه این صنایع زیرکنترل قرار بگیرند و میزان آلایندگی‌شان را با روش‌های بکارگرفته شده در دیگر صنایع معدنی دنیا، به روز کنند.
در برخی کارخانجات آلومینیوم آلایندگی HF یا هیدروژن فلوراید و تولید گازهای گلخانه‌ای باعث بروز اعتراضاتی شده. در برخی کارخانجات فولاد نیز بحث CO۲ خیلی مهم بود که در این رابطه در برخی کارخانجات اصلاحاتی در مصرف انرژی صورت گرفت. در مورد کارخانجات سیمان نیز بیشتر از نظر تولید گازهای گلخانه‌ای مانند CO۲ و NDO۲و CH۴ مورد انتقاد قرار می‌گیرند. البته پارامترهای دیگری هم هست مانند تولید گرد و غبار که در صنایع سیمان فاکتور بسیار مهمی است درحالی که این عامل در کارخانه‌های آلومینیوم و فولاد عامل مهمی به‌شمار نمی‌رود.
از طرف دیگر این صنایع به‌عنوان صنایع انرژی‌بر، مصرف آب، برق و گاز بالایی دارند و به همین دلیل باعث آلودگی آب‌های زیرزمینی و جاری با پساب‌هایی که بار آلودگی شیمیایی و فلزات سنگین بالایی دارند می‌شوند و باعث مصرف گاز و گازوئیل و برق بالاتری می‌گردند به طور مثال کارخانجات سیمان برای تامین برق مورد نیاز خود به یک نیروگاه برقی نیاز دارد چراکه مصرف برقش برابر با مصرف ۵۰ هزار واحد مسکونی است و نیروگاهی که باید این برق را تولید کند برای تولید برق، باعث آلودگی هوا می‌شود. لذا عملکرد این صنایع دارای یک سیکل و زنجیره به هم پیوسته است. در صنایع فولادی نیز که ۱۱۵ لیتر بر دقیقه آب مصرف دارند، با توجه به بحران کم‌آبی که گریبان‌گیر کشور است به عنوان یک عامل محدودکننده محسوب می‌شود یا بحث گاز که خطوط انتقال و پالایشگاه‌های تقویت‌کننده فشار هستند خود آلوده‌کننده محیط‌زیست به شمار می‌روند.
روش‌های کنترل آلاینده‌ها چیست؟در اروپا کارخانه‌های فولاد در محدوده‌های شهری قرار دارند زیرا تجهیزات کنترلی قوی دارند و از فیلترهایی مانند بک فیلتر، الکترو فیلتر و فیلترهای کیسه‌ای که در صنایع فولادی و آلومینیوم‌سازی کاربرد دارد استفاده می‌کنند. مدیران کارخانجات باید تجهیزات صنایع خود را به روز نمایند و روند فرآوری‌شان را با آخرین فناوری روز دنیا پیش ببرند در ضمن با اعمال مدیریت در مصرف آب، با استفاده از روش‌های تصفیه و بازچرخانی آب، آب به دست آمده را در بخش‌هایی مانند شست‌وشوی سالن‌ها و خودروها استفاده کنند که به آب با درجه خلوص بالا نیاز ندارد. همین حد صرفه‌جویی در آب می‌تواند تا حد زیادی در یک‌سال از آلوده کردن آب‌های جاری و زیرزمینی جلوگیری کند. یا کارخانجات سیمان می‌توانند از سیستم تولید جریان الکتریسیته از روش بازیابی حرارتی در کوره‌ها استفاده کنند که این روش موسوم به WHR هستند، چراکه کوره‌ها حرارتی بین ۱۴۰۰ تا ۱۵۰۰ درجه سانتیگراد دارند و اگر در کنار این کوره‌ها تجهیزاتی نصب شود می‌توان این حرارت را به برق تبدیل کرد. این برق می‌تواند ۳۰ درصد نیاز سیمانی‌ها را تامین کند، ولی اولا این تجهیزات‌گران هستند دوما برق تولید شده توسط آن دارای نوسانات بالایی است و نمی‌توان به این شکل از آن استفاده کرد، مگر آنکه برق تولیدی را به نیروگاه بفرستیم تا نوسان آن گرفته شود و دوباره به مدار مصرف کارخانه برگردد اما این هم مستلزم هزینه بالایی است و کارخانجات زیربار چنین هزینه‌ای نمی‌روند مگر اینکه نیروگاه، برق مصرفی آنها را به ۱۵۰ تومان بخرد و بعد از بازچرخانی در مدار، آن را به قیمت ۵۰ تومان بفروشد و مابه التفاوت را از دولت بگیرد.
این سیستم از نظر دیگر هم حائز اهمیت است، چراکه می‌تواند تولید ذرات معلق و گرد و غبار این کارخانه‌ها را به دلیل تجهیزات خاص تولید برق به صفر برساند که یکی از بزرگترین معضلات سیمانی‌ها برای محیط‌زیست به‌شمار می‌رود. اگر کارخانه‌های سیمان و همچنین کاشی و سرامیک ملزم به اجرای چنین سیستمی شوند یک حرکت رو به جلو در بحث مهار آلاینده‌ها محسوب می‌شود. هم ۳۰ درصد نیاز به برق کارخانه تولید شده و از تولید برق توسط نیروگاه کم شده و آلایندگی تولید برق نیز ۳۰ درصد کاهش پیدا می‌کند و هم میزان گرد و غبار صفر می‌شود و هر دوی اینها به نفع محیط‌زیست است و برداشتن گامی بلند در راستای داشتن صنایع دوستدار طبیعت به شمار می‌رود.
قانونی برای این الزامات تعیین شده داریم؟ماده ۱۹۲ قانون برنامه ۵ توسعه بند «ج» صنایع را ملزم می‌کند، مشخصات فنی خود را ارتقا بدهند تا محیط زیست را دچار خسران نکنند. طبق قانون، صنایع باید ۲ درصد از فروش سالانه خود را صرف نوسازی کنند و مطابق با استانداردهای صنایع پاک دنیا از تجهیزات و ماشین‌آلات کمتر آلوده‌کننده استفاده کنند.
مثلا برخی از فولادسازی‌های ما از کوره‌های بلند برای ذوب‌آهن و تهیه فولاد استفاده می‌کنند و در برخی از کارخانجات دیگر از روش احیای مستقیم استفاده می‌شود که تقریبا نصف کوره‌های بلند، محیط‌زیست را آلوده می‌کنند.
آنچه این روزها مطرح می‌شود، تاکیدی دوباره بر قانون پنجم توسعه است که وجاهت قانونی بالایی دارد و از قوانین ممتازه بوده و لازم‌الاجراست. براساس این قانون وزارت صنعت، معدن و تجارت برنامه‌ای اجرا و اعلام کرده که تمامی واحدهایی که از این وزارتخانه مجوز بهره‌برداری و احداث گرفتند تا پایان سال برنامه خود را برای کنترل آلاینده‌ها اعلام کنند. حالا ممکن است این قانون تا پایان سال اجرا نشود و کمی طول بکشد اما شکی نیست که باید اجرا شود و راهی جز اجرای کنترل آلاینده‌های هوا و محیط زیست وجود ندارد. چراکه این امر قانون است و حتی اگر وزارتخانه الزامی در این رابطه اعلام نمی‌کرد باید کارخانجات، خود را ملزم به اجرای قانون می‌دیدند. در صورت اجرا نشدن این قانون، دیوان محاسبات و سازمان بازرسی کل کشور ورود پیدا می‌کنند و از طرف دیگر کارخانه‌های آلاینده، وارد لیست سیاه سازمان محیط‌زیست می‌شوند که در این صورت باید به‌عنوان جریمه، یک درصد از فروش سالانه خود را پرداخت کنند. کارخانجات ترجیح می‌دهند نه اسم‌شان وارد این لیست بشود و هم به جای جریمه، رقم یک درصد فروش سالانه‌شان که گاه بین ۱ تا ۵ میلیارد تومان است، را در کارخانه هزینه کنند.
گمان می‌رفت چنین الزامی به این معنا است که کارخانه‌ها مسائل زیست‌محیطی را رعایت نمی‌کردند که وزارتخانه اقدام به صدور چنین بخشنامه‌ای کرده است؟خیر.در حقیقت این نامه الزام و تاکید دوباره‌ای بر اجرای یک قانون برای موضوع مورد علاقه همگان یعنی حفظ محیط‌زیست است که وظیفه همگانی به شمار می‌رود. اهتمام جدی برای مقابله با آلودگی هوا در منابع متحرک و ساکن مشخص شده و برای فعالیت‌های بخش‌های مختلف مجری، ناظر و بازه زمانی مشخص شده است. تفاهمنامه‌ای بین سازمان محیط‌زیست و وزارت صنعت، معدن و تجارت منعقد شده که مجری وزارتخانه است و ناظر سازمان حفاظت از محیط زیست مشخص شده و قرار گردیده در ۱۲ ماه برنامه تمام صنایع برای کنترل عوامل آلاینده محیط‌زیست مشخص و برای کنترل آن اقدامات عملی انجام شود.
همچنین قرار است طبق برنامه پنجم توسعه تا پایان سال سوم این قانون که امسال باشد سنجش آنلاین در کارخانجات و صنایع از جمله صنایع معدنی اجرا شود.
سنجش آنلاین چیست؟سامانه پایش آنلاین کارخانجاتی که آلایندگی‌های زیست‌محیطی دارند. در این طرح باید سیستم سنجش میزان آلاینده‌ها را بسته به نوع کارخانه، در محل کوره‌ها یا سیستم فاضلاب و زهاب کارخانه نصب کنند تا به صورت آنلاین، میزان آلاینده‌های زیست‌محیطی به ادارات محیط‌زیست استان‌ها اعلام شود. به غیراز این طرح نیز آزمایشگاه‌های مورد اعتماد و مرجع هر ۳ ماه یک‌بار به کارخانه‌ها مراجعه و نمونه‌برداری می‌کنند و نمونه را آنالیز کرده و گزارش آن را در دو نسخه به کارخانه و سازمان محیط‌زیست استان تحویل می‌دهند. این اقدام درحال حاضر برای همه کارخانه‌ها انجام می‌شود ضمن اینکه سیستم سنجش آنلاین نیز تقریبا توسط تمامی کارخانجات با مراحل مختلف پیشرفت، درحال انجام است. سامانه‌های پایش آنلاین در کارخانجات بزرگی مثل آلومینیوم المهدی، منطقه ویژه، کک سازی و آلومینای جاجرم یا نصب شده‌اند یا در مرحله خرید تجهیزات مربوطه و انجام مناقصات آن قرار دارد. همچنین در بحث نصب سیستم فاضلاب بهداشتی و صنعتی تا این سیستم نصب نشده باشد هیچ کارخانه‌ای مجوز پروانه کار نمی‌گیرد. ممکن است کارخانجاتی نیاز به بهینه‌سازی و نوسازی سیستم تصفیه فاضلاب داشته باشند که با اجرای سیستم پایش آنلاین موظف به این تعمیرات خواهند بود.
