ماین نیوز - زرشوران، نخستین كارخانه تولید طلا در جهان با تكنولوژی بومی

زرشوران، نخستین كارخانه تولید طلا در جهان با تكنولوژی بومی

طرح تجهیز معدن و احداث کارخانه فرآوری طلای زرشوران (واقع در آذربایجان غربی، شهرستان تكاب) نخستین كارخانه تولید طلا در جهان با روش منحصر به فرد و كاملا بومی محسوب می شود كه اكنون به یك قدمی تولید رسیده است.

كارخانه ۳ تنی طلای زرشوران به مدد ذخایر غنی معادن آن، طرح های توسعه جدیدی را در برنامه ریزی قرار داده و در دومین فاز، ظرفیت آن به ۲ برابر (۶ تن) خواهد رسید. این طرح تا دهه نخست ماه دی، ۹۲ درصد پیشرفت داشته و تا پایان دی به ۹۵ درصد خواهد رسید كه با رسیدن به این مرحله، در واقع راه اندازی گرم آن به اتمام رسیده است.

طبق پیش بینی های صورت گرفته، نخستین شمش های زرد و ناب طلا در دهه فجر تولید خواهد شد. پایگاه اطلاع رسانی ایمیدرو در گفت و گو با حسینقلی قوانلو، مجری طرح تجهیز معدن و احداث کارخانه فرآوری طلای زرشوران، درباره معدن زرشوران، اكتشافات، كارخانه، طرح های توسعه، مسائل زیست محیطی و غیره جویا شده است كه در ادامه، مشروح آن را می خوانید:

میزان ذخیره معدن زرشوران چقدر است؟
اكتشافات معدن زرشوران از سال ۱۳۶۷ شروع شده و ذخیره آن نیز به مرور افزایش پیدا كرده است. ذخیره اولیه این معدن، ۵۵ تن طلای خالص بود. با اكتشافات بعدی، ذخیره قطعی كنونی به ۱۱۰ تن رسید. این میزان طلای خالص نیز مساوی است با ۲۲ میلون تن خاك معدن با میانگین عیار ۵ پی پی ام. پیش بینی می كنیم با اكتشافات تكمیلی در محدوده ۴۰ كیلومتر مربع منطقه زرشوران، این میزان ذخیره به بیش از ۱۵۰ تن و حتی تا ۲۰۰ تن طلای خالص برسد كه البته با پایان یافتن اكتشافات تكمیلی، این میزان ذخیره قطعیت پیدا می كند.

اكتشافات تكمیلی چه زمانی آغاز می شود؟
در حال حاضر، اكتشافات تكمیلی در حال انجام است و مناقصه حفاری های تكمیلی برای انتخاب پیمانكار انجام شده است و انشاءالله با بهبود وضع هوا، عملیات حفاری اكتشافی برای ۱۰ هزار متر مربع اجرایی خواهد شد.

به نظر شما، كِی می توان ذخیره قطعی ۲۰۰ تن طلای خالص این معدن را اعلام كرد؟
با پایان یافتن اكتشافات تكمیلی و به نتیجه رسیدن حفاری های اكتشافی، یعنی در اواخر سال ۹۳ می توان این قطعیت را اعلام كرد، با این حال، زمانی كه ترانشه ها حفر و نمونه ها به آزمایشگاه ارسال می شود، احتمال افزایش ذخایر بالاتر می رود.

درباره طرح طرح تجهیز معدن و احداث کارخانه فرآوری طلای زرشوران توضیح دهید؟
قرارداد این طرح در اردیبهشت سال ۸۷ منعقد شد و پروژه به طور رسمی در تیر ماه ۸۹ اجرایی شد. مشاوران این طرح، شركت های كاوشگران و آسه صنعت و پیمانكاران آن، پارس كانی و تكنیكان بوده است. ظرفیت اولیه این طرح ۳ تن طلا، یك تن و ۲۵۰ كیلوگرم نقره و ۵۰۰ كیلوگرم جیوه بوده است. این طرح شامل ۶ بخش شامل سنگ شكن اولیه، سنگ شكن ثانویه، آسیا، اكسیداسیون، لیچینگ و اتاق طلا است. تا دهم ماه دی، پیشرفت كارخانه به ۹۲ درصد رسیده و مراحل تست سرد را می گذراند.

آیا در بخش تولید، طرح توسعه ای دارید؟
بلی. زمانی كه میزان ذخایر طلای خالص از ۵۵ تن به ۱۱۰ تن افزایش پیدا كرد، طرح توسعه ۳ تنی را تعریف كردیم. ظرفیت كنونی كارخانه ۳ تن است و اگر ظرفیت تولید به ۶ تن برسد، با ذخیره فعلی، برای حدود ۲۰ سال قابل تولید است. این در حالی است كه هیچ جای دنیا، كارخانه طلا برای فعالیت ۲۰ ساله طراحی نمی شود و چنانچه طراحی این نوع كارخانه ها برای ۱۰ سال انجام شود، برگشت سرمایه بسیار سریع تر خواهد بود. از این رو، در جهان كارخانه های طلا را در محدوده معادن، ۵ ساله و حداكثر ۱۰ ساله طراحی می كنند. اما در كشور ما به دلیل اهمیت موضوع اشتغال زایی بلند مدت، فعلا ظرفیت كارخانه را تا ۶ تن را افزایش می دهیم. انشاءالله اگر ذخیره ۱۵۰ تنی طلا قطعی شد، می توانیم احداث كارخانه سوم را آغاز كنیم.

در حال حاضر، عملیات اجرایی كارخانه دوم با خرید تجهیزات آسیاها شروع شده است. با توجه به ظرفیت بالای سنگ شكن های موجود تا ۶ تن، نیازی به خرید و اضافه كردن سنگ شكن جدیدی نیست و این تجهیزات، حجم قابل توجهی از ماشین آلات كارخانه را تشكیل می دهد.

در واقع، تجهیزات مورد نیاز كارخانه دوم شامل آسیا، تغذیه آسیا و مخازن اكسیداسیون لیچینگ است. اتاق طلای موجود نیز جوابگوی ظرفیت ۶ تنی است. درنتیجه، باید بخش میانی كارخانه را افزایش دهیم كه البته پیش بینی های لازم برای آن صورت گرفته است. به عنوان مثال، خرید آسیا ها به دلیل زمانبر بودن، از قبل انجام شد و اكنون این تجهیزات در گمرك بندرعباس قرار داشته و منتظر ترخیص است كه امیدوارم طی یك ماه آینده به سایت ارسال شود.

عملیات اجرایی فاز دوم این طرح، با مساعد شدن آب و هوا و انتخاب پیمانكار در اردیبهشت ۹۳ آغاز می شود. مدت اجرای این فاز ۱۸ ماهه است و در صورت اجرای طرح در نیمه نخست سال ۹۳، پیش بینی می شود كه ظرفیت كارخانه طلای زرشوران در اواخر نیمه نخست یا اوایل نیمه دوم سال ۹۴ به ۲ برابر (۶ تن طلا، ۲.۵ تن نقره و ۲ تن جیوه) افزایش یابد.

میزان سرمایه گذاری برای فاز اول و دوم طرح تجهیز كارخانه طلای زرشوران چقدر است؟
برای فاز نخست، ۸۳۴ میلیارد ریال و ۱۵ میلیون و ۲۰۰ هزار یورو سرمایه گذاری شده است. پیش بینی اولیه برای فاز دوم نیز ۷۵۰ میلیارد ریال و ۴.۵ میلیون یورو است كه با اجرای مناقصه، هزینه دقیق آن مشخص می شود. این طربح، نیز به زودی در كمیته سرمایه گذاری ایمیدرو به تصویب می رسد تا مراحل قانونی آن انجام شود.

آقای مهندس! آیا بخش حفاری اكتشافی توسط مهندسان ایرانی انجام می شود؟
بلی. بخش اولیه اكتشاف منطقه، توسط مهندسان كانادایی، انگلیسی و آفریقای جنوبی در قالب شركت انجام شد و آنها طی ۴ سال فعالیت، تنها حدود ۴ هزار متر را اكتشاف كرده بودند. اما مهندسان و پیمانكاران ایرانی به رغم تجربه كم، موفقیت بالایی از خود نشان دادند و توانستند طی ۲ سال، حفاری اكتشافی ۱۲ هزار متر را انجام دهند كه ركورد بسیار بالایی محسوب می شود. این در حالی است كه این منطقه از نظر زمین شناسی دارای مشكلات زیادی بوده و آب دهی آن بسیار بالاست.

در بخش دیگر اكتشافات تكمیلی، قرار است ۱۰ هزار متر مربع حفاری اكتشافی شود و با توجه به تجربه حاصل شده توسط مهندسان داخلی، پیش بینی می كنیم این میزان حفاری اكتشافی طی یك سال انجام شود.

محدوده معدنی این منطقه چه میزان است؟
۴۰ كیلومتر مربع. حفاری های صورت گرفته در گذشته، كمتر از ۱۰ كیلومتر مربع اكتشاف شده بود كه طی ۲ سال اخیر همزمان با احداث كارخانه و تكمیل اكتشافات، ذخایر قطعی به ۲ برابر افزایش یافت. همچنین در این مدت، اقدامات اولیه پی جویی، ترانشه زدن و غیره برای حدود ۲۰ كیلومتر مربع، انجام شده و اكتشافات تكمیلی نیز انجام خواهد شد. علاوه بر این محدوده، در حوزه شرق و شمال محدوده فعلی، محدوده های دیگری وجود دارد كه قبلا توسط بخش خصوصی ثبت شده و توسط سازمان صنعت، معدن و تجارت استان به مناقصه رفته بود اما چون صاحبان شخصی آن، اقدامی انجام نداده بودند، لذا چنانچه این سازمان توافق كند كه به قیمت كارشناسی، مجوز ثبت این محدوده را به نام ایمیدرو بگیریم، عملیات اكتشافی این معدن از ۴۰ كیلومتر فراتر خواهد رفت.

چه میزان از تجهیزات به كار رفته در كارخانه طلای زرشوران، داخلی و خارجی است؟
به جز بخش سنگ شكن و آسیا و بخش ابزار دقیق، بقیه تجهیزات ساخت داخل بوده است. اگر به لحاظ حجمی بررسی كنیم، كل هزینه خرید خارجی، حدود ۷ میلیون یورو بوده است كه در مقایسه با كل هزینه صورت گرفته برای طرح (۱۵.۲ میلیون یورو و حدود ۸۰۰ میلیارد ریال)، كمتر از ۳۰ درصد آن برای خرید تجهیزات خارجی و بیش از ۷۰ درصد آن تجهیزات داخلی بوده است.

پیش بینی می كنیم در طرح توسعه، تجهیزات خارجی به كمتر از ۲۰ درصد برسد و با توجه به اینكه ظرفیت آسیاب های مورد نیاز زیاد نیست، امیدواریم در طرح های بعدی، بتوانیم این بخش را نیز در داخل بسازیم.

میزان باطله برداری سالانه این معدن چقدر خواهد بود؟
با توجه به تولید ۳ تن طلا در سال، باید ۷۵۰ هزار تن خاك با عیار ۵.۵ در تن به كارخانه انتقال دهیم. از این میزان، حدود ۵ تن ماده معدنی (طلا، نقره و جیوه) است و ۷۴۵ هزار تن دیگر باطله است. در معدن نیز به ازای استخراج هر یك تن خاك عیار دار، در سال های اولیه ۱۰ تن باطله برداری می شود كه این نسبت در سال های بعدی یك به ۸ تن و یك به ۶ تن می رسد. اما میانگین باطله برداری یك به ۸ است به این معنا كه به ازای استخراج هر یك تن خاك، ۸ تن باطله برداری می شود.

این كارخانه چه زمانی به ظرفیت اسمی می رسد؟
با توجه به اینكه ۳۰۰ روز برای فعالیت كارخانه پیش بینی شده و ۵۰ روز تعمیرات، با رسیدن به ظرفیت اسمی، روزانه ۱۰كیلو طلا تولید خواهد شد. اكنون راه اندازی سرد صورت می گیرد و تا پایان دی ماه راه اندازی سرد به پایان می رسد و درنتیجه راه اندازی گرم با مواد معدنی آغاز می شود. پیش بینی ما این است كه در دهه فجر راه اندازی گرم تمام شود و پس از آن، در واقع راه اندازی آزمایشی آغاز خواهد شد و شمش طلا به تولید می رسد. پیش بینی ما این است كه بعد از ۲ تا ۳ ماه پس از تولید، این كارخانه به ظرفیت كامل اسمی برسد.

بازار مصرف تولید شمش طلای این كارخانه كجا خواهد بود؟
با توجه به اینكه مصرف طلا در ایران بسیار بیشتر از شمش طلا تولیدی است، حتی در در دوره ای واردات طلا به ۲۰ تن رسید.

در حقیقت، اگر میزان تولید طلا در ایران حدود ۳ تن باشد و با راه اندازی كارخانه زرشوران، ۳ تن به مجموع طلای تولیدی كشور اضافه شود، بنابراین طلای تولیدی این كارخانه در داخل به مصرف خواهد رسید و نیازی به بازارهای جهانی نخواهد بود. خوشبختانه، طلا جزو كالاهایی است كه از طریق بورس عرضه می شود و پیش بینی ما این است كه طلای تولیدی این كارخانه به همین شیوه عرضه می شود.

چنانچه «شركت طلای زرشوران» تاسیس شود، عرضه محصول به طور مستقیم انجام خواهد شد. در غیر این صورت، طلای تولیدی از طریق ایمیدرو در بورس عرضه خواهد شد. گذشته از این، به دلیل مسائل امنیتی، برنامه ریزی كرده ایم كه خریداران، طلا را پس از عرضه در بورس، از درب كارخانه دریافت كنند.

عیار طلای تولیدی چقدر خواهد بود و این محصول در چه قالب هایی عرضه می شود؟
عیار طلای تولیدی عیار ۲۴ بوده و به عبارت دیگر، شمش تولیدی دارای عیار ۹۹.۹۹۹ درصد طلا خواهد بود. برنامه ریزی ما این است كه شمش تولیدی در قالب های یك كیلو گرمی و نیم كیلو گرمی عرضه می شود و چنانچه در آینده، بازار مصرف تقاضای شمش هایی با وزن كمتر نظیر یكصد گرمی و دویست گرمی داشته باشد، عرضه شمش با چنین قالب هایی امكان پذیر است.

آیا این طرح با چه مشكلاتی مواجه بوده یا خواهد بود؟
مشكل عمده ما در اجرای طرح، سرمای بی سابقه امسال بود كه پیش از موعد آمد. طوری كه برخلاف سال قبل - كه سرما از ۱۵ دی آغاز شد- امسال از ۱۵ آذر با سرمای شدید (روزها حدود ۱۵ و شب ها ۲۵ درجه زیر صفر) مواجه شدیم و این مساله سرعت كار را گرفت.

مساله امنیت منطقه، دغدغه مهم ما پس از تولید كارخانه است كه با توجه به تولید روزانه ۱۰ كیلوگرم طلا به ارزش بسیار بالا، نیاز است تا مسئولان انتظامی و سیاسی استان، امنیت منطقه را افزایش دهند.

آیا این طرح، مشكل آرسنیك ندارد و در كل، چه راهكاری برای رفع آن پیش بینی شده است؟
در خصوص آلودگی خاك طلا، ۲ بحث مطرح است: یكی سیانور و دومی آرسنیك. سیانور در خاك طلا وجود ندارد و این ماده در مرحله فرآوری، برای آزاد كردن طلا از خاك معدن كربناكتیو افزوده می شود. آرسنیك نیز در ذات همه خاك های طلا وجود دارد و اكنون آب هایی كه از معدن خارج می شود .مقداری آرسنیك در حد مجاز دارد. اما در آب های محدوده فرآوری، آرسنیك وجود دارد كه با افزودن مواد شیمیایی، آن را به آرسنیك بی ضرر تبدیل می كنیم.

همچنین، یك سد باطله احداث كرده ایم كه حدود ۵ الی ۶ میلیارد تومان هزینه در بر داشته است. در این زمینه، خاك رس محدوده سد، در ۳ لایه فشرده شده تا آب در آن نفوذ نكند، سپس برای اطمینان بیشتر، روی آن لایه ای از ژئوممبران (عایق نفوذ ناپذیر) نصب كرده ایم تا آب های آلوده به اطراف نفوذ نكند. آب های انباشته شده از فرآوری نیز با استفاده از سیستم فیلتراسیون، از باطله جدا شده و برای مصرف به سیستم بر می گردد. از این رو، همه تمهیدات لازم اندیشیده شده تا این كارخانه هیچ گونه آلودگی برای منطقه اطراف ایجاد نكند و با همین طرح ارائه شده، توانستیم مجوز زیست محیطی را دریافت كنیم.

در حال حاضر نیز، به رغم اینكه كارخانه هنوز راه اندازی نشده، پالایش آنلاین انجام می شود. بدین منظور، تعدادی چاه های نمونه برداری حفر شده و كارشناسان هر ۱۵ روز یكبار، آب های انباشته شده در این چاه ها را نمونه برداری كرده و گزارش می دهند.

پس از تولید كارخانه، این نمونه برداری ها به صورت آنلاین انجام شده و در سیستم نشان داده می شود تا چنانچه مشكلی از نظر آلودگی ایجاد شده یا آب از سد باطله نفوذ كرد، چاه های مذكور - كه در بخش پایین دست كارخانه قرار دارد- میزان درصد آرسنیك یا سیانور را هشدار داده و بتوانیم به سرعت نسبت به رفع مشكل اقدام كنیم. همچنین، درصدد هستیم بستر دسترسی اداره حفاظت محیط زیست استان به شبكه آنلاین این كارخانه را فراهم كنیم.

با معارضان محلی مشكلی ندارید؟
با ۹۹ درصد معارضان به توافق رسیده و مشكل خرید زمین رفع شده است و با توجه به طرح های توسعه، محیط اطراف كارخانه را گسترش داده و به یكصد هكتار رسانده ایم و برای همه معارضان، چك خرید زمین صادر شده كه ممكن است یكی دو نفر برای دریافت چك مراجعه نكرده باشند.

برای احداث صنایع پایین دستی در منطقه، برنامه ریزی شده است؟
از جمله پیشنهادهای ما برای افزایش ضریب امنیتی منطقه، این بود كه به جای انتقال شمش طلا به تهران، كارخانه های تولید زیورآلات در منطقه ایجاد شود. این موضوع، علاوه بر ارتقای امنیت برای منطقه و كارخانه، موجب توسعه اشتغالزایی می شود. چرا كه با تولید ۳ تن شمش، غیر از ایجاد اشتغال برای ۱۷۶ نفر به طور مستقیم، ۱۷۰۰ نفر نیز در صنایع پایین دستی وارد اشتغال خواهند شد. همچنین، به دلیل بالا نبودن هزینه احداث كارخانه تولید زیور آلات، امكان حضور بخش خصوصی وجود دارد و درنتیجه، نیازی به سرمایه گذاری دولت نیست.

با اجرای طرح مذكور، چه تجربه هایی حاصل شده است؟
این طرح، نخستین طرح احداث كارخانه طلا با مقیاس بزرگ و با استفاده از تكنولوژی بومی به كار رفته است. تكنولوژی این طرح كاملا بومی و داخلی است. خاك معدن زرشوران سولفوره است. در حالی كه خاك های دیگر معادن طلا، معمولا اكسیده است. برای فرآوری خاك معدن سولفوره، ابتدا باید اكسیده شود تا بتوان در مرحله لیچینك و اتاق طلا، از آن طلا گرفت.

روشی كه در جهان تا چند سال پیش انجام می شد، روش«pox» بوده است. به این معنا كه خاك را به روش یاد شده به طلا تبدیل می كردند. روش pox نیز روشی است كه خاك را داخل راكتورهایی در فشار و دمای بالا اكسید می كردند. حال اگر می خواستیم با این روش طرح را احداث كنیم در شرایط تحریم، تجهیزات آن را به دلیل استفاده ۲ گانه، نمی توانستیم وارد كنیم.

خوشبختانه پیش از شروع تحریم، شركت پارس كانی، مبدع و مخترع این روش، با روش شیمیایی خاك را به اكسیده تبدیل و پایلوت آن را اجرا كرد كه این مرحله، به راحتی جواب داد. این روش فرآوری، حدود ۳ بار توسط كارشناسان ایمیدرو، وزارت صنعت، معدن و تجارت و نیز مدرسان دانشگاه تست و تایید شد. پس از این مراحل، روش مذكور در طرح احداث كارخانه طلای زرشوران توسط شركت پارس كانی به اجرا گذاشته شد.

طرح زرشوران اولین كارخانه با حجم بزرگ و تولید روزانه ۱۰ كیلوگرم است كه در واقع، معرفی یك روش فرآوری در مقیاس صنعتی در ایران و جهان است كه امیدواریم در خاك های اكسیده در سایر معادن اكسیده جهان مورد استفاده قرار گیرد. همچنین، امیدواریم ایمیدرو در سایر طرح های تولید طلا در خاك های اكسیده از این روش استفاده كند.

یعنی روش مذكور، برای اولین بار در جهان پیاده شده است؟
بلی. البته گفته می شود مشابه این روش، خاك سولفوره را اكسیده كرده اند اما آنچه عرف بوده این است كه روش pox مورد استفاده قرار گرفته كه هزینه بالایی داشته است. به طوری كه اگر ما این روش را به كار می بردیم، هزینه های احداث طرح تقریبا ۳ برابر می شد. در واقع، ما توانستیم طرح زرشوران را با یك سوم قیمت اجرا كنیم.
*** یوسف بهمن آبادی (مصاحبه كننده)